Netwerkbedrijf Alliander heeft het initiatief genomen voor onderzoek naar het Buurt Energie Systeem (BES). Dit is een collectieve warmteoplossing op buurtniveau waar 400 tot 800 woningen op aangesloten worden. De bedoeling is om bewoners een grote rol te geven in het beheer van het systeem, bijvoorbeeld in de vorm van een volledig of gedeeltelijk eigenaarschap. In het nieuwe initiatief werken de gemeente Nijmegen, netwerkbedrijf Alliander, woningcorporatie Woonwaarts en bewonersorganisatie Duurzaam Hengstdal nauw samen.

 

“BES is een modulair collectief systeem voor 400 tot 800 woningen. Op deze manier kunnen wijken stap voor stap op warmte over gaan.” Celina Kroon van Alliander legt uit dat het uitgangspunt is dat bewoners zeggenschap hebben over de exploitatie van het Buurt Energie Systeem (BES) en daar ook eigenaar van zijn. “De kleinschalige opzet past heel goed bij deze vorm van eigenaarschap. Juist met die hoeveelheid van 400 tot 800 woningen blijft het een overzichtelijk geheel.”

 

Warmtepomp
De basisvariant van het BES is een systeem met een industriële warmtepomp. “Deze warmtepomp met de lucht als bron verwarmt dan de hele buurt met behulp van een warmtenet. Het voordeel van deze opzet is dat die ook flexibel is en op termijn andere technieken zoals geothermie en restwarmte kan integreren. We merken dat gemeenten en bewonersinitiatieven willen wachten, maar met dit systeem kun je vast beginnen en het kan later flexibel aangepast worden.”

 

Standaarden ontwikkelen
De ontwikkeling van het BES is nog in een beginstadium, legt Kroon uit. “We willen nu de standaarden ontwikkelen op financieel, technisch en organisatorisch vlak, zodat andere buurten in Nederland deze makkelijk kunnen overnemen en implementeren in hun eigen buurt. Daar horen bijvoorbeeld standaardcontracten en -statuten bij. Daarnaast zijn er overwegingen om de administratie zelf te doen of om die uit te besteden aan een administratiekantoor. We zien dat hier een landelijke diensten kunnen ontstaan. De inspiratie voor het systeem komt uit Denemarken. Daar zie je meer coöperatief bestuurde warmtenetten.”

 

Zeggenschap over systeem
Ook op het gebied van eigenaarschap is het BES flexibel, behalve dat bewoners altijd zeggenschap hebben over het systeem, legt Kroon uit. “De buurt kiest bij aanvang voor welk deel van de keten en het systeem ze eigenaar willen zijn. Het eigenaarschap kan bijvoorbeeld verdeeld worden over een buurtcoöperatie, een gemeente of provincie en een warmte netbeheerder. Transparantie over de kosten is belangrijk voor de eindgebruiker. En daarnaast willen ze graag zeggenschap over de bron. Dat kan als een buurtcoöperatie de exploitant is. Ze bepalen dan zelf hoe ze het allemaal willen doen.”

 

Makkelijk opschalen
Volgens Kroon is het afhankelijk van de situatie en gekozen modules wat de oplossing met het BES kost. “Voor bestaande bouw is het een goede oplossing die, zeker als je het vergelijkt met andere opties, financieel gezien goed meekan.” Op termijn wordt de oplossing bovendien goedkoper, benadrukt ze. “Door de standaardisatie kunnen we makkelijker opschalen. We werken ook samen met financiële instellingen zoals de Rabobank om te kijken hoe we een en ander kunnen financieren.”

 

Subsidie
Het BES wordt als eerste toegepast in de Nijmeegse wijk Hengstdal, en meer specifiek in de Bomenbuurt-Oost. Een groot gedeelte van de woningen is in bezit van woningcorporatie Woonwaarts, een ander deel is in eigendom van particulieren. Voor de ontwikkeling van het BES in deze wijk is een rijksbijdrage toegekend vanuit het Programma Aardgasvrije Wijken. Kroon: “We zijn daar bezig met het opzetten van werkgroepen. Daarvoor werken we onder meer samen met de woningcorporatie Woonwaarts en de organisatie Duurzaam Hengstdal. We hebben de buurt inmiddels een brief gestuurd over het voornemen om de huizen aardgasvrij te maken, er zijn meerdere online bijeenkomsten geweest en verdiepende gesprekken met bewoners.”

 

Koppelkansen
Het overleg met de buurt staat bovenaan de prioriteitenlijst. “We kijken nadrukkelijk naar koppelkansen, bijvoorbeeld als het riool vervangen moet worden. Maar soms komen bewoners ook zelf met goede ideeën. Zoals een bewoner die het een goed idee vindt om tegelijk met het warmtenet glasvezel aan te leggen. Zo komen er telkens weer nieuwe invalshoeken bij.” De mate van betrokkenheid bij bewoners verschilt behoorlijk, vertelt Kroon. “De ene wil in het bestuur, terwijl de ander alleen wil dat het goed geregeld is. Maar dat er betrokkenheid is, is wel heel belangrijk, anders komt het er niet van. Een meerderheid van de bewoners moet het een goed idee vinden, dus je moet echt wel met elkaar in gesprek en op zoek naar de motieven.”

 

Netverzwaringen voorkomen
De betrokkenheid van netwerkbedrijf Alliander bij het BES lijkt misschien niet voor de hand liggend. Kroon licht toe: “Het onderzoeken van deze nieuwe warmteoplossing past binnen de huidige wetgeving en de rol van Alliander als netwerkbedrijf. Wij hebben als netwerkbedrijf de kerntaak om een betrouwbare en betaalbare energievoorziening te leveren. We willen borgen dat er geen onnodige netverzwaringen nodig zijn, daarom zijn we ook voorstander van collectieve warmtesystemen puur vanuit onze kerntaken.” Individuele oplossingen met warmtepompen zorgen namelijk voor een extra belasting op het elektriciteitsnet, legt Kroon uit. “Met individuele warmtepompen zijn vaak netverzwaringen nodig en dat willen we waar mogelijk voorkomen.” In het plan van het BES staat nog een back-up met een gasketel opgenomen. “De reden daarvoor is economische haalbaarheid. Op echt koude dagen halen we het misschien net niet met een warmtepomp. De gasketel kun je bovendien op elk moment nog verduurzamen, met bijvoorbeeld groene waterstof of groen gas.”

Op de foto (v.l.n.r.):

1. Woning in de Bomenbuurt (Woonwaarts)
2. Grafische weergave BES (Alliander)
3. Grafische weergave BES (Alliander)