Tussen een individuele warmtepomp aan de ene kant en een grootschalig warmtenet aan de andere kant is er een tussenoplossing: het mini-warmtenet. Nu gemeenten en warmtebedrijven even een pas op de plaats maken in afwachting van de nieuwe Warmtewet, lijken de kansen voor dit alternatief te groeien.

Een mini-warmtenet is bedoeld voor zo’n 5 tot maximaal 50 woningen. Bij uitstek is zo’n net geschikt voor de verduurzaming van (al of niet grondgebonden) woningen. Daarvoor worden op dit moment óf individuele lucht/water-warmtepompen ingezet, óf warmtenetten op hoge temperatuur. Het mini-warmtenet zit daar precies tussenin. Het mini-warmtenet, gevoed door een lokale bron, wordt per woning gekoppeld aan individuele water/waterwarmtepompen.

Op 25 mei organiseerde Energie Samen Zuid-Holland in Delft een kennissessie over deze veelbelovende tussenoplossing. Energie Samen is de landelijke koepel en belangenorganisatie van energiecoöperaties. De bijeenkomst was bedoeld voor energie-initiatieven, energiecoöperaties en gemeenteambtenaren die bezig zijn met de warmtetransitie in de wijk. Op het Warmtecongres Kleinschalige collectieve warmteoplossingen werden kaders geschetst, kwamen organisatorische kanten in beeld (ook in het licht van de Warmtewet), én lag uiteraard de vraag op tafel: hoe krijg je de wijk mee? 

Een van de sprekers was Niels Rood, transitiemaker bij bureau Squarewise en werkzaam bij Uptempo!, een programma van TKI Urban Energy. Rood is auteur van het boek Smart Energy en publiceert regelmatig op DuurzaamGebouwd.nl. In de aanloop naar de kennissessie sprak Warmtenetwerk met Rood. Het sterke punt van een mini-warmtenet formuleert hij als volgt: “Een eigen warmtepomp bij je huis is duur. Je moet er momenteel lang op wachten. De aanleg van een groot warmtenet heeft vaak veel voeten in de aarde en kan nu vertraging oplopen door de politieke discussie. Maar een mini-warmtenet kun je bottom-up laten aanleggen, samen met anderen, en dat kan gewoon doorgaan.”

Initiatieven
Op verschillende plaatsen in Nederland zijn al initiatieven van de grond gekomen, zoals in Haarlem (Ramplaankwartier), Zeist, Leusden, Hilversum, Nagele en Katwijk. Tijdens de kennissessie in Delft kwamen recente voorbeelden voorbij, waaronder een project in Rotterdam. Een iets ouder voorbeeld is het mini-warmtenet dat Itho Daalderop ontwikkelde, met een water/warmtepomp en een bodemcollector. 

De makkelijkste kansen (‘laaghangend fruit’) voor mini-warmtenetten zijn er volgens Rood bij hoogbouwcomplexen waar de gasgestookte blokverwarming moet worden vervangen in het kader van de energietransitie. “Je kunt dan een collectieve warmtepomp plaatsen, waarmee je feitelijk al een soort mini-warmtenet hebt gerealiseerd. Heel spannend is dat niet. Interessanter is het als je een klein warmtenet aanlegt dat wordt gevoed door warmte uit de directe omgeving. Denk aan aquathermie, riothermie en luchtwarmte. Tot tien aansluitingen kun je dan best ver komen, bijvoorbeeld als je een energiecoöperatie opricht. Energie Samen is hier al mee bezig. Er is alleen nog geen bedrijf dat zich erop toelegt.”

Servet en tafellaken
Rood noemt nog een kansrijke toepassing: “In de relatieve ondiepte, dus zo’n anderhalve meter onder het maaiveld, is warmte aanwezig die je als bron zou kunnen gebruiken. Met een water/waterwarmtepomp kun je de temperatuur daarvan opkrikken voor je woning. Het gaat allemaal om overzichtelijke technieken, de aanlegkosten zijn te overzien en het kan zonder meer concurrerend zijn.” Voor woningcorporaties zou dit een interessante propositie zijn, verwacht hij. “In de woningen zijn dan wel warmtepompen nodig en een buffervat, maar bij een grote serie aaneengesloten rijwoningen is zo’n mini-warmtenet dan goed mogelijk.” Ook het dakoppervlak van aaneengesloten woningen kan worden ingezet. In dat geval kan zonnewarmte, eventueel aangevuld met bodemwarmte, als warmtebron worden gebruikt. 

Rood signaleert feitelijk een gat tussen het servet van de warmtepomp en het tafellaken van het grote warmtebedrijf. “We staan eigenlijk nog aan het begin. Het wachten is op een volgende stap, beter gezegd: op bedrijven die erin stappen. Als Energie Samen zich op dit soort initiatieven gaat toeleggen, kan een ecosysteem ontstaan, waarin bijvoorbeeld ook de facturering en administratie voor energiecoöperaties uit handen kan worden genomen.” 

Belemmeringen
Bij alle veelbelovende mogelijkheden zijn er ook belemmeringen. Ook die kwamen op de Kennissessie voorbij. Rood signaleerde al dat er nog weinig tot geen ondernemingen zijn die zich toeleggen op de aanleg (en exploitatie) van mini-warmtenetten. Hij voegt eraan toe: “Het is een prille markt, dus zijn er allerlei ordeningsvraagstukken. In de openbare ruimte bij de woningen zal een warmteapparaat moeten komen, maar is dat te verenigen met het geldende bestemmingsplan? Zo ja, dan kunnen er alsnog bezwaren komen. Dat kan helaas vertraging opleveren. Het zou de ontwikkeling van mini-warmtenetten enorm helpen als gemeenten komen met duidelijke verordeningen op dit gebied.”

De hindernissen liggen vooral in de regelgevende sfeer. Zo is er voor gebruik van oppervlaktewater, in waterrijk Nederland een belangrijke potentiële warmtebron van mini-warmtenetten, nog geen standaard. Rood: “Dat leidt ertoe dat gemeenten al snel een beetje moeilijk gaan kijken als een energiecoöperatie met zo’n initiatief komt. Jammer, want dat helpt collectieve oplossingen op kleine schaal niet bepaald vooruit.” 

Terwijl de kansen groot zijn. Een verkennend onderzoek van Next2Company in opdracht van de provincie Utrecht liet zien dat mini-warmtenetten grote voordelen bieden, zoals minder geluidsoverlast, lagere investeringen en minder belasting van het elektriciteitsnet. De overzichtelijke schaalgrootte van het net maakt het realistisch om iedereen te laten meedoen en tot besluitvorming te komen. Daarnaast draagt het samen ontwikkelen van een mini-warmtenet bij aan de sociale cohesie. In het onderzoek zijn de diverse aandachtspunten en organisatorische oplossingsrichtingen op een rij gezet. De conclusie: ‘Toewerken naar standaardisatie van organisatie en financiering en het bundelen van mini-warmtenetten qua organisatie zal sterk bijdragen aan de haalbaarheid.’

Meer informatie:

• Het volledige rapport van Next2Company over mini-warmtenetten is hier te lezen.