Heeg wil van het aardgas af. Hoe? Door aquathermie. Het Heegermeer geeft ruim voldoende warmte (en koude) voor ruimteverwarming in het dorp. Centraal staat draagvlak: hoe meer huishoudens zich aansluiten bij het warmtenet, des te gunstiger de business case voor aardgasvrij uitvalt. De pilot heeft €44.000,- subsidie van gemeente Súdwest-Fryslân en de provincie Fryslân gekregen, plus eenmalig €15.000,- van ‘Wetterskip Fryslân’.

Heeg, het meest bekende watersportdorp van Nederland. Viskraampjes, (verhuur)bedrijven van en voor zeilboten, lakspuiters, restaurants. Twee-onder-een-kap woningen aan het water, motorsloepen ervoor. Bijna 2200 inwoners, 825 huishoudens. Een lokale energiecoöperatie, twee trekkers voor het warmtenet: Sjoerd Ypma en Lucie Gelderblom.

Draagvlak
“Het idee ontstond door verwarming van ‘It Sylhûs’, het nieuwe gebouw van de watersportvereniging”, zegt Ypma. “Naast voldoende PV panelen voor elektriciteit maakt men gebruik van het water uit het Heegermeer voor ruimteverwarming.” Hij is ervan overtuigd dat de sleutel voor het dorpswarmtenet bij de inwoners ligt. “Onze presentatie werd enthousiast ontvangen. Hoe meer inwoners zich bij het project aansluiten, des te gunstiger de business case voor een aardgasvrij dorp wordt. Nadat de eerste berekeningen loskwamen en gemeente, Wetterskip en provincie subsidie voor het vervolgtraject toezegden, hebben we een taakverdeling afgesproken. Súdwest-Fryslân ondersteunt verder onderzoek, wij zorgen door de bijdragen van zowel gemeente als provincie voor het scheppen van draagvlak onder de bevolking.”

“Het succes van de energietransitie wordt voor een belangrijk deel bepaald door de ‘mienskip’, een oud Fries woord dat gemeenschapszin betekent”, oordeelt wethouder Erik Faber van Súdwest-Fryslân. “Als de inwoners van Heeg erin geloven, willen wij hen als gemeente graag stimuleren. Ons streven is dat uiteindelijk elk dorp in Súdwest-Fryslân een energiecoöperatie krijgt. De kennis die Heeg nu opdoet, is aanjager voor de hele gemeente.”

Lucie Gelderblom, eerder werkzaam bij adviesbureau BMC en nu ZZP-er, vult aan. “Met professionals ter plekke bereik je voor het realiseren van draagvlak veel meer dan externe bureaus”, licht ze toe. “Door korte lijnen naar de gemeente, de provincie en het waterschap treedt er kruisbestuiving tussen professionals en vrijwilligers op. Een deel van het onderzoeksbudget reserveren we nu voor de ontwikkeling van een plan voor tweede fase. ‘Mienskip’ staat centraal.”

Onderzoek
“De bronnen voor in- en uitgaand water”, vervolgt Ypma, “moeten niet te dicht bij elkaar liggen, ook weer niet te ver uit elkaar. Een centrale plek is gunstig voor het aantal meters leidingen. Het onderzoek tot oktober spitst zich toe op een, twee of meerdere bronnen, een aquifer die zich volgens grondkaarten op 150 à 160 meter diep bevindt en waarin het water bij 10 tot 15 graden wordt opgeslagen. Verder onderzoeken we of we van een of meerdere warmtepompen gebruik maken om de ∆T te overbruggen. De verwachting is dat Heeg voor een centrale warmtepomp kiest. Dat maakt het warmtenet goedkoper. Voor LT verwarming in de wijken gaan we mogelijk een aparte bron slaan, het historische centrum zal waarschijnlijk HT verwarming krijgen.”

Waterkwaliteit
Als een dikke hommel zonder vleugels rijst het kantoor van ‘Wetterskip Fryslân’ boven het water uit. De lange houten loopbrug legt het gebouw vast aan het parkeerterrein. Ruime, lichte ontvangsthal en dito werkcafé. Arjan van den Hoogen is senior adviseur die zijn collega’s, directie en het bestuur van het waterschap informeert over duurzaamheidvraagstukken en hen ondersteunt bij nieuwe stappen.

“Uit de Friese Energiestrategie, voorloper van de RES (Regionale Energie Strategie), kwam aquathermie in 2017 als optie naar voren”, zegt hij als we in het werkcafé, in de kop van ‘de hommel’ plaatsnemen. “Hoewel we op eigen grond – bij rioolwaterzuiveringen – onze energie met PV panelen opwekken, gaat Wetterskip Fryslân niet over winning en distributie van TEO. Dat is aan derden. Wel staat het waterschap borg voor schoon, voldoende en veilig water. Dat zijn onze kerntaken. Oppervlaktewater kan veel warmte vasthouden en afgeven. Aan welke voorwaarden waaraan TEO straks moet voldoen? Nou, dat is onderdeel van het onderzoek”, glimlacht hij. “Je kan kiezen voor een gesloten systeem dat naar een warmtewisselaar gaat of voor een open waarbij het oppervlaktewater wordt afgezogen en daarna in een warmtewisselaar terecht komt.”

Hoewel het nog te vroeg is om conclusies te trekken, meent de adviseur dat de waterkwaliteit niet onder TEO zal lijden. Hij denkt eerder aan het tegendeel: “Door klimaatverandering krijgen we steeds warmere zomers. De temperatuur van het oppervlaktewater neemt toe, bacteriën ontstaan en water krijgt een slechtere kwaliteit. Als je de temperatuur ’s zomers via TEO met één à twee graden koelt, kan dat wel eens positief uitpakken.”

Winter
Volgens hem heeft TEO ’s winters veel kansen. “Dan zit er ook nog energie in het water”, verklaart hij. “Andy van den Dobbelsteen, professor aan de TU Delft, zei tijdens het Duurzaam Gebouwd Congres begin dit jaar dat, als je ’s winters met tienduizend warmtepompen voldoende warmte aan het water onttrekt, je weer een Elfstedentocht op de ijsvorming kan organiseren. De energie sla je in het grondwater op. Ik vermoed dat TEO ‘s winters geen gevolgen heeft: het bodemleven staat stil, organische activiteit is afwezig. Maar nogmaals: dat is onderwerp van onderzoek. De kennis die daaruit voortkomt, stellen Wetterskip Fryslân en de provincie graag aan anderen beschikbaar. Uiteindelijk willen we naar aardgasvrije wijken toegroeien. Voor aquathermie heeft het Rijk zes ton beschikbaar gesteld. De pilot in Heeg kan als blauwdruk voor andere communale projecten dienen.”

Op de foto:
1. Klucht van Einstein en hulp die de warmteproductie bij Heeg aanschouwelijk maken (namen niet bekend).
2. Gerard van der Laan, voorzitter van Energiecoöperatie Heeg, presenteert de plannen voor aquathermie bij de ondertekening van het convenant.
3. Wethouder Faber (tweede van links), de ondertekening van de overeenkomst tussen gemeente, provincie, waterschap, plaatselijk belang en de energiecoöperatie. De andere mensen zijn (v.l.n.r.): voorzitter Gerard van der Laan (Energiecoöperatie Duurzaam Heeg), wethouder Erik Faber (SWF), gedeputeerde Michiel Schrier (provincie Friesland), Egbert Berents (Wetterskip Fryslân) en Johan van der Velden (plaatselijk belang).