Forse ingrepen in de leefomgeving van burgers zijn de komende decennia onvermijdelijk door klimaatverandering, verandering in de landbouw en toenemende woningbouw en bedrijvigheid. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het aansluiten van tienduizenden woningen op warmtenetten. Door deze ingrepen komen de draagkracht van bodem, water en biodiversiteit onder grote druk te staan. Het nieuwe kabinet moet deze opgaven oppakken, blijkt uit het rapport ‘Grote opgaven in een beperkte ruimte’ van het Planbureau voor de Leefomgeving.

Nieuwe woningen, windmolens, zonneparken en warmtenetten: al deze zaken moeten binnen het beperkte oppervlak van Nederland gerealiseerd worden. De Nationale Omgevingsvisie (NOVI) laat volgens het PBL nog te veel inhoudelijke keuzes open en biedt nog onvoldoende zicht op de uitvoering. “De afgelopen decennia is veelal gekozen voor een economische benutting van de ruimte, wat ontwikkelingen opleverde die niet altijd toekomstbestendig zijn. Ook is er onvoldoende aansluiting met hoe burgers de ruimte beleven”, stelt Hans Mommaas, directeur van het PBL. “Het bodem- en watersysteem vormen de randvoorwaarden van een duurzaam omgevingsbeleid en moeten centraal staan bij de aanpak van de grote opgaven voor verstedelijking, klimaat, natuur, waterbeheer en landbouw.”

Draagvlak
Het versterken van maatschappelijk draagvlak vergt een kabinetsbrede inspanning, concludeert het PBL. Juist omdat het om ingrijpende keuzes gaat en vaart maken noodzakelijk is, is het cruciaal dat de overheid burgers veel meer dan nu betrekt bij de voorgenomen plannen. Ook in het energiebeleid moet de overheid keuzes maken. Het gaat dan bijvoorbeeld om de energiehoofdstructuur, de manier waarop de prijs van warmte tot stand komt en de locatie van een eventuele kerncentrale. Keuzes op deze terreinen hebben gevolgen voor het landschap, in sommige gevallen op de bovenregionale schaal. Hierbij heeft het Rijk vanuit de Omgevingswet een resultaatverantwoordelijkheid voor het bewaken en bevorderen van een goede omgevingskwaliteit.

Warmtenetten
Op het gebied van warmtenetten kan de overheid effectieve maatregelen nemen. De Rijksoverheid kan bijvoorbeeld de onzekerheden voor gemeenten verkleinen door een duidelijke visie neer te leggen, op basis waarvan gemeenten onderbouwde keuzes kunnen maken. Dan weten gemeenten bijvoorbeeld hoe lang fossiele restwarmte voor hun warmtenet beschikbaar blijft. De beheerder daarvan kan dan tijdig overstappen op hernieuwbare bronnen, zoals bijvoorbeeld geothermie of aquathermie. Dat voorkomt dat de aanleg van een warmtenet tot een lock in-situatie leidt, waarbij een kolencentrale in de lucht moet blijven om het warmtenet van warmte te kunnen blijven voorzien. De Rijksoverheid kan de gemeenten ook van de nodige instrumenten voorzien, bijvoorbeeld door een revolverend fonds op te richten dat gemeenten in staat stelt om zonder forse lokale lastenverhoging het riool gelijktijdig aan te pakken met het warmtenet.

Meer regie
In politiek en maatschappij klinkt een steeds luidere roep om meer regie van de Rijksoverheid. Dat kan bijvoorbeeld via een sterkere sturing op een urgent dossier als wonen, met afstemming van beleid voor ruimtelijke samenhang op decentraal niveau. Dan moeten de instrumenten en financiële middelen voor decentrale overheden wel meer dan nu worden ‘ontschot’. Door aparte potjes samen te voegen, kunnen decentrale overheden in uitvoeringsprojecten veel beter maatwerk leveren. Een andere mogelijkheid is dat het Rijk zelf met ruimtelijk afgestemd beleid komt. Dat vraagt niet alleen een coördinerend ministerie, maar ook aanpassing van regels, zodat ruimtelijke samenhang wordt beloond, denk aan een uitkoopregeling voor de landbouw die tegelijkertijd bijdraagt aan de vermindering van de stikstofdepositie op natuurgebieden én de aanpak van verdroging.

Meer informatie:

Download het rapport ‘Grote opgaven in een beperkte ruimte’ van PBL