Een uitverkochte zaal op het Warmte Congrestival in Hart van Holland, Nijkerk, zag op 14 november 2024 dat ‘De mens centraal’ moet staan in de energietransitie. Een keur aan sprekers belichtte de verschillende perspectieven van dit thema. Daarnaast was er ruim de gelegenheid om te netwerken op de beursvloer, waar verschillende deelnemers van Stichting Warmtenetwerk zich presenteerden. Het inhoudelijke programma kende een verrassende uitsmijter: de opvolger van voorzitter Ernst Japikse, Tjark de Lange, werd voorgesteld. Het feest ging tot in de late uurtjes door en een nieuwe datum voor de volgende editie is al bekend: 20 november 2025!

 

“Het is een feest om jullie allemaal weer te zien. We gaan er een magische dag van maken!” Met zijn kenmerkende enthousiasme opent voorzitter Ernst Japikse het Warmte Congrestival 2024. Hij licht het thema ‘De mens centraal’ toe. “We moeten ervoor zorgen dat warmte ook iets magisch wordt voor onze klanten.” Daarna introduceert hij Maarten Otto, CEO van Alliander, die onder de tonen van ‘House of fun’ van Madness het podium opkomt. Of dat ook van toepassing is op de energietransitie?, vraagt Japikse. Otto: “Voor mij is het onwijs fun om te mogen werken aan de energietransitie; de relevantie en urgentie zijn zo groot.”

 

 

Sociaal bewijs leidt tot omslag
De jonge CEO van Alliander benadrukt dat we voor een grote opgave staan. “Collectieve routes voor warmte zijn echt nodig, want veel huizen zijn niet geschikt voor all electric. Dat is een grote opgave, want bewoners zitten er niet op te wachten. Zij leren ons dat het niet gaat over ratio, maar over vertrouwen en het wegnemen van angst.” Het heeft dan ook weinig zin om te sturen vanuit de techniek, zegt hij. “De bewoners luisteren naar wat de installateur, de buurman of collega’s zeggen. Sociaal bewijs leidt tot omslag.” Dat betekent dat de warmtesector een andere benadering moet kiezen, zegt Otto. “Het draait dus om contact maken. De mens centraal is essentieel. Dat vraag om compassie, verstand van zaken en wantrouwen van het eigen gelijk.”

 

Zweedse energietransitie
Op het jarentachtignummer ‘The heat is on’ van Glenn Frey betreedt vervolgens Alexander van Ofwegen, senior vice president van Vattenfall, het podium. Hij neemt het publiek mee in de Zweedse energietransitie. “In Zweden is 75% van de energie al fossielvrij. Bovendien is 60% van de huishoudens aangesloten op stadwarmte. Zweden importeert alleen nog veel fossiel voor de industrie. Dat moeten ze nog vergroenen, bijvoorbeeld met waterstof of directe elektrificatie.” De Zweedse warmtemarkt staat onder druk, vertelt hij. “De warmtemarkt daalt door isolatie van woningen en de prijs van warmte is best hoog. Dit komt doordat de prijs van biomassa omhoog is gegaan door de Oekraïne-oorlog en in tegenstelling tot gas is de prijs hoog gebleven.”

 

 

Ondanks het forse aandeel van duurzame elektriciteit spelen er in Zweden ook uitdagingen, zegt hij. “De prijzen van elektriciteit in Zweden zijn laag, waardoor investeringen niet aantrekkelijk zijn. Terwijl ze wel nodig zijn voor de verduurzaming.” In de vragenronde wil Van Ofwegen zich nog wel uitlaten over de Nederlandse situatie in de warmtesector. “Warmte gaat nu heel langzaam. Voor ons is duidelijk dat het publiek gemaakt wordt, stap daar overheen en ga verder.”

 

 

Belangen van de burger borgen
Na een gezellige lunchpauze licht Michelle de Rijke in de eerste deelsessie ‘Belangen van de burger: voldoende geborgd in de Wcw?’ toe wat de Wet collectieve warmte (Wcw) betekent voor de burger. De vraag is volgens De Rijke hoe gemeenten belangen van burgers kunnen borgen. “Ze kunnen ze inspraak geven, een mogelijkheid tot opt-out en zorgen voor betaalbaarheid. De Wcw geeft gemeenten instrumenten om dit te doen. Inspraak en participatie worden geregeld. Daar is vanuit de Omgevingswet veel aandacht voor. Het is een verplichting voor gemeenten om dat te regelen, maar ze kunnen er tegelijkertijd ook veel baat bij hebben.” 

 

 

Daarnaast zijn in de Wcw tariefregels aangebracht, zegt ze. “Het doel is consumenten te beschermen door transparantie over de kosten te geven. Tegelijkertijd geeft het warmtebedrijven zekerheid over hun investering. De bedoeling is om in drie stappen te komen tot kostengebaseerde tariefregulering. In de eerste fase wordt een correctie op de gasreferentie toegepast. In fase twee, rond 2028, gaan we naar kostengebaseerde tariefregulering en in de derde fase komen we tot een volledige kostengebaseerde tariefsystematiek.”

 

Hoe nu verder?
In zaal Rembrandt presenteert Jaspert Verplanke van Stadsverwarming Purmerend in de volgende deelsessie ‘Proeftuin Purmerend 6 jaar bezig: terugblik en stand van zaken nu’. De belangrijkste vraag is volgens hem ‘Hoe nu verder?’ De bewoners van de wijk Overwhere-Zuid werden niet gedwongen tot aansluiting op het warmtenet, legt hij uit. “Het warmtenet is aangelegd en daar zijn veruit de meeste mensen op aangesloten. Maar er waren ook enkele bewoners die een all electric oplossing wilden. Daarnaast moest het gasnet vervangen worden voor drie woningen in de wijk, met alle kosten van dien.”

 

 

Het plan was om in de wijk Overwhere-Zuid vier blokken van het aardgas af te halen, zegt Verplanke. “Van de 7,4 miljoen euro die we hebben gekregen uit het Programma Aardgasvrije Wijken is nu al 5,5 miljoen op. Blok 1 is al om, met blok 2 zijn we bezig en blok 3 moet nog, maar dan is het geld op. En de gemeente Purmerend heeft al gezegd dat ze daarna niet gaan bijleggen.” Een aantal mythes over het aardgasvrij maken van wijken, kan volgens Verplanke direct van tafel. “Men zegt dat er in Nederland maar een beperkt aantal typen woningen zijn. In de praktijk zien we echt iets anders. De eigenaar-bewoner beslist en aangezien elke koopwoning anders is, hebben we sommige woningen wel zes tot acht keer bezocht. Op deze manier rijzen de kosten de pan uit.”

Daar komt nog bij dat de tijdsgeest is veranderd, legt Verplanke uit. “Warmtenetten zijn niet meer zo sexy. Dus als je komt met de optie warmtenetten, dan vinden mensen daar wat van.” Dit alles heeft tot gevolg dat de businesscase voor warmtenetten onder druk staat, zegt hij. “De aansluitkosten zijn torenhoog. Ik wil geen distopie schetsen, maar ik vraag me wel af hoe we nu verder moeten.” De oplossingen zijn volgens Verplanke niet eenvoudig. “Warmtenetten moeten gesocialiseerd worden. Dat betekent dat we op een andere manier met het Rijk moeten gaan praten, ook over geld.”

 

Miniwarmtenetten
In dezelfde zaal vertelt Dick van Harlingen van VHGM in de laatste deelsessie over ‘Miniwarmtenetten; kansen en uitdagingen’. Hij vraagt de zaal hoe groot een net moet zijn, wanneer het nog een warmtenet mag heten. Hoe lager hij gaat, hoe minder mensen hun hand opsteken. “Wanneer er bijvoorbeeld twee tot vijf woningen zijn aangesloten op één bodemlus, verstaan wij dat tóch onder miniwarmtenetten.” VHGM heeft dit idee voor het miniwarmtenet samen met Itho Daalderop ontwikkeld, zegt Van Harlingen. “We maken een gesloten bodembron en sluiten daar twee tot vijf woningen op aan. Dan is er geen centrale techniekruimte nodig en worden de bewoner-eigenaars zelf eigenaar van de bron en de installatie. Per woning is dan nog een water/waterwarmtepomp nodig voor het opwaarderen van de warmte.”

 

 

Een belangrijk voordeel van de miniwarmtenetten is volgens Van Harlingen dat er minder bronnen nodig zijn. “Je hebt dan ook minder last van interferentie tussen de bronnen.” Hij ziet een rol voor gemeenten bij de aanleg van miniwarmtenetten. “Ze kunnen faciliteren door haalbaarheidsonderzoeken uit te voeren en de mogelijkheid te onderzoeken of de bronnen in de openbare ruimte, bijvoorbeeld onder de stoep voor de woning, gemaakt kunnen worden. En tot slot kunnen ze een rol spelen in het financieren van het bron- en leidingwerk.”

 

Rechtvaardige energietransitie
Na een koffiepauze op het netwerk- en beursplein verzamelen de bezoekers zich weer in het Theater. Japikse stelt Koen Beenhakker van Jong Warmtenetwerk voor. Die vertelt over zichzelf en Jong Warmtenetwerk. “Ik werk als accountmanager voor Isoplus. Voor Jong Warmtenetwerk zit ik nu ongeveer vijf jaar in het bestuur.”

 

 

 

Daarna betreedt Yael Aartsma van Stroomversnelling en Squarewise het podium, op het nummer ‘Burning Heart’ van Survivor. Ook zij heeft een ‘brandend hart’ voor de energietransitie en vertelt over ‘De rechtvaardige energietransitie’. Ze begint haar betoog met een filmpje dat aantoont dat bij extreme focus onoplettende blindheid op de loer ligt. “Ook in de energietransitie hebben we last van onoplettende blindheid. Er is weinig ruimte voor andere perspectieven.” Ze legt uit dat een rechtvaardige energietransitie bittere noodzaak is. Daarvoor heeft ze vijf basisprincipes bedacht:

1. Werk aan distributieve rechtvaardigheid. “Dat gaat over het eerlijk verdelen van de lusten en de lasten.”

2. Werk aan procedurele rechtvaardigheid. “Dat gaat over de grote systeemkeuzes, bijvoorbeeld over de Transitievisies Warmte of de RES-regio’s. Dat moeten transparante processen zijn.”

3. Werk aan erkennende rechtvaardigheid. “Dat betekent dat je verschillende behoeften en mogelijkheden erkent van de personen waar het om gaat.”

4. Werk aan herstellende rechtvaardigheid. “Dat gaat over het herstellen van onrecht. Hoe kunnen we de situatie verbeteren voor deze mensen?”

5. Werk aan de zelfkritische mindset. “Dat betekent dat je jezelf bevraagt over je assumpties en open staat voor andere perspectieven. Maak je eigen aannames expliciet en test ze.”

Vervolgens vraagt ze de zaal om de ogen te sluiten en zegt: “Stel je voor hoe het eruit ziet als je bij alles deze rechtvaardigheid en normatieve principes toepast.”

 

Samenspel en samenhang
Als laatste spreker komt Bianca Bovenhoff van Solo ta hari aan het woord. Zij betreedt op de muziek van ‘Don’t stop me now’ van Queen het podium en vertelt over haar onophoudelijke betrokkenheid bij WarmtelinQ. “We zitten nu maatschappelijk in een impasse als het om warmte gaat. Deze kan alleen opgelost worden met samenspel en samenhang op verschillende schaalniveaus.” Dat speelt ook bij WarmtelinQ, zegt ze. “We werken aan een warmtetransportsysteem in Zuid-Holland. Voor de maatschappelijke inpassing is het niet noodzakelijk dat iedereen het ermee eens is, maar er is wel voldoende draagvlak nodig.” Dat gaat volgens haar verder dan alleen participatie. “Je hebt te maken met een breed scala aan belanghebbenden. Het speelt op verschillende schaalniveaus. ‘De mens centraal’ gaat vaak over de eindconsument, maar dat is niet de enige belanghebbende.”

 

 

 

Die verschillende schaalniveaus vind je ook terug in de praktijk, legt ze uit. “Voor WarmtelinQ hebben we, als we van theorie naar praktijk gaan, de Tweede Kamer nodig, maar ook het Provinciehuis Zuid-Holland en de Rotterdamse haven. Daarnaast lopen er participatieprojecten voor de bouwfase, realisatie in landelijk gebied en onderhoud en beheer.” De conclusie is volgens Bovenhoff dat maatschappelijke inpassing op alle niveaus speelt. “Het gaat erom dat proces, samenhang en mensen op alle niveaus ’s worden meegenomen, dat er variaties zijn in visie en dat rekening gehouden moet worden met (inter)nationale doelstellingen. Dat vereist dat je je blikveld verruimt en dat je goed kijkt wie van jouw organisatie waar aan tafel zit. En tot slot; zorg voor een goede start want dat kan problemen in de toekomst voorkomen.”

 

 

Wrap-up
Dan is het alweer tijd voor de wrap-up. Japikse vertelt dat een aantal bestuursleden, te weten: Maurice Verhulst, Anne Marie van Osch en Frank Kersloot, per 1 januari stoppen met hun bestuursfunctie en bedankt hen voor al hun inspanningen. Dan start hij nog een filmpje dat razende reporter Robin van der Sande van Jong Warmtenetwerk heeft gemaakt over het Warmte Congrestival. En tot slot stelt hij als scheidend voorzitter de nieuwe voorzitter Tjark de Lange voor aan de bezoekers van het Congrestival. Wat is jouw boodschap, vraagt Japikse? De Lange: “De energietransitie is ongelooflijk belangrijk, daar wil ik me graag voor inzetten.”

De dag werd afgesloten met een walking dinner en muzikale omlijsting door The Brotherhood.

 

Meer informatie:

• Bekijk hier de foto’s van het Warmte Congrestival 2024

• Bekijk hier de beschikbare presentaties uit de Theaterzaal

• Bekijk hier de beschikbare presentaties van de parallelsessies

• Bekijk hier de aftermovie met Warmte Reporter Robin van der Sande

 

Foto’s: Koen Mol