Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier gaat zich actief en stimulerend bezig houden met aquathermie. De kansen liggen voor het oprapen. 

 

In maart 2021 zagen bewoners van de wijk Broekpolder in Heemskerk medewerkers van het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en Waternet in de wijk opduiken. Ze gingen het water op om sensors te plaatsen waarmee de temperatuur van het oppervlaktewater precies kan worden gemeten. De actie had te maken met nader onderzoek naar de impact van aquathermie op het bodem- en waterleven. Hebben levende organismen eigenlijk last van de lozing van koud water? Hoe ver reikt de zogenoemde koudepluim? 

In deze Noord-Hollandse Vinexwijk worden al sinds 2002 zo’n honderd woningen verwarmd met warmte uit water. Zonder problemen voor de bewoners, zegt Edith Velema, beleidsadviseur en ‘kwartiermaker’ aquathermie bij Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, de verantwoordelijke waterbeheerder voor Noord-Holland boven het IJ. Nu Nederland druk werkt aan verduurzaming van de energievoorziening, is er ruimte voor bredere toepassing van het ‘blauwe goud’, zoals aquathermie ook wel wordt genoemd. 

En dus is er ook meer onderzoek nodig naar de gevolgen voor de leefomgeving. Eerder al belichtte Warmtenetwerk de activiteiten van het consortium WarmingUP, waarin ruim veertig partijen uit de warmteketen samenwerken. Het doet onderzoek naar de ecologische effecten van thermische energie uit oppervlaktewater. Daaruit bleek onder meer dat waterschappen uiteenlopend reageren op vergunningaanvragen voor aquathermie. Veel waterschappen staan er positief tegenover, sommige kijken de kat nog even uit de boom. WarmingUp en STOWA zetten zich ervoor in om hobbels zoveel mogelijk weg te nemen.

 

Actief en stimulerend
Maar Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) ziet voor zichzelf een actieve, stimulerende rol weggelegd. Edith Velema: “In veel gemeenten krijgt aquathermie nu een plaats in de warmtetransitievisies. Dat betekent werk aan de winkel voor ons. Wij zijn de waterbeheerder. We treden op als adviseur vanuit het watersysteem, maar we doen meer dan dat.” Zo komt bij het hoogheemraadschap kennis over aquathermie samen. Velema: “Naarmate we meer van aquathermie weten, kunnen we betere adviezen geven. Het is onze ambitie om een gidsrol te vervullen, met name voor gemeenten. De eerste ervaringen geven al veel inzicht. Zo waren we betrokken bij onderzoek naar de haalbaarheid van een warmtenet in Uitgeest. Technisch gezien was het haalbaar, maar helaas bleek de businesscase in deze situatie niet sluitend. Ook van zo’n ervaring word je rijker. Al doende leren we, samen met gemeenten, initiatiefnemers en collega-waterschappen. Met name bij nieuwbouwlocaties blijkt aquathermie al direct rendabel toepasbaar. Die locaties zouden goed als startmotor kunnen fungeren voor een groter warmtenet.”

Het bestuur van HHNK heeft het werkveld aquathermie omarmd. Bestuurder Saskia Borgers gaf in een interview aan dat het hoogheemraadschap voorop wil lopen op dit gebied. Daarmee schaart HHNK zich net als de waterschappen Waternet en Rijnland bij de koplopers in Nederland. (Waternet trekt momenteel de aandacht met de voorgenomen grootschalige toepassing van aquathermie op het nieuwe Strandeiland op IJburg, waar naar verwachting zelfs acht- tot negenduizend woningen worden aangesloten op aquathermie.)

HHNK mengt zich met opzet niet in het maatschappelijk debat over de energietransitie. “Het is aan de gemeenten om een keuze te maken,” zei Borgers hierover. “De warmteopgave ligt bij de gemeenten. Dat wij een positieve bijdrage kunnen leveren aan de grote opgaven waarin we met elkaar aan het zoeken zijn is mooi, maar het is niet zo dat wij daarin bepalend zijn.” En voor de duidelijkheid: het waterschap blijft binnen de grenzen van zijn taken als waterbeheerder. “We worden dus geen warmteproducent of warmteleverancier, maar we willen nadrukkelijk wel een bijdrage leveren aan de energietransitie,” zegt Edith Velema hierover. 

 

Kennisopbouw
Daarvoor is dus vooral kennisopbouw belangrijk, want veel moet nog worden uitgezocht. Er komt daarom extra menskracht om de advisering rond aquathermie verder te ontwikkelen. Edith Velema: “Al die kennis stellen we graag ter beschikking. We zien namelijk ook al misverstandjes ontstaan. Zo wordt soms nog gedacht dat je voor aquathermie stromend water nodig hebt, of een zeer grote wateroppervlakte. Maar ook minder grote wateren bij woningen kunnen uiterst bruikbaar zijn.”

Daar dienen zich ook meteen voordelen aan. “Bij kopsloten in stedelijk gebied, doodlopende stukjes water, kan je met de koudelozingen zowel stroming als koelte in het water brengen. Daarmee sla je twee vliegen in één klap: energievoorziening en verbetering van de waterkwaliteit. Misschien kunnen we op zo’n plek zelfs lokale problemen met blauwalg aanpakken via aquathermie, al moeten we op dat gebied nog veel uitzoeken.” Het mooie is dat zo de verbinding mogelijk is tussen energietransitie, waterkwaliteit en ruimtelijke adaptatie. “Als eerste stap willen we een analyse maken van locaties waar we zo’n win-winoplossing kunnen creëren. Op zulke plekken zouden we een initiërende en aanjagende rol kunnen spelen.”

Hoe ziet aquathermie er over vijf jaar uit in Noord-Holland? Volgens Edith Velema kan het twee kanten op. “Of het wordt breed toegepast, gesteund door een eigen programma. Of het wordt een niche. Wat er gebeurt, hangt af van politieke keuzes en beschikbare budgetten. Voor grootschalige toepassing zou de landelijke overheid eigenlijk met geld over de brug moeten komen, want als je de potentie goed wilt benutten, kun je dit niet alleen aan gemeenten overlaten.” 

Uit onderzoek in opdracht van de provincie Noord-Holland bleek al eerder dat bijna alle Noord-Hollandse woningen en utiliteitsgebouwen in principe met duurzame warmte uit oppervlakte- en afvalwater kunnen worden verwarmd. In principe, want de werkelijkheid is weerbarstig. Of huizen en andere gebouwen ook echt op deze warmtebronnen kunnen worden aangesloten, hangt ook af van (onder meer) het draagvlak, de beschikbare ruimte en de financiële mogelijkheden. Feit is wel Noord-Holland bij uitstek geschikt is voor aquathermie. De provincie is omgeven door water, overal is oppervlaktewater aanwezig, en er zal altijd afvalwater worden geproduceerd. 

 

Meer informatie:

Ga naar de website van Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

 

Op de foto:

1. Net als Hoorn liggen veel Noord-Hollandse gemeenten aan het water.

2. Edith Velema (HHNK)