Over verschillende aspecten van de Wet collectieve warmtevoorziening (Wcw) bestaat nog onduidelijkheid. Zeker is dat de aardgasreferentie losgelaten wordt, maar hoe de nieuwe tariefregulering eruit komt te zien, is afhankelijk van onzekere factoren. Ook het proces voor het aanwijzen van warmtekavels door gemeenten, roept nog vragen op. Over deze en andere aspecten van het nieuwe wetsvoorstel ging het Live Webinar Wet- en Regelgeving van Stichting Warmtenetwerk op 2 december. Het Webinar is alleen voor leden hier in zijn geheel terug te kijken.

Iets meer dan 100 bezoekers hebben 2 december het Live Webinar Wet- en Regelgeving gevolgd. Zij hebben de presentaties van gastsprekers Niels Hanskamp, adviseur Marktordening Warmte voor de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), en Wendy Swelsen, beleidsmedewerker Warmte bij het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en projectleider voor de Wcw, bekeken. Ruud Schuurs modereerde namens Stichting Warmtenetwerk het Webinar. De communicatie en informatie voorafgaande aan het Webinar was volgens bezoekers die het evaluatieformulier invulden zeer goed. De gepresenteerde informatie voldeed aan de verwachtingen en men vond de gepresenteerde informatie relevant en interessant. De bezoekers deden volgens de evaluatie mooie inzichten op over onder meer het vaststellen van een warmtekavel, de rol van warmtenetbedrijven en tariefregulering.

Michelle de Rijke, Partner energierecht en bestuursrecht bij Van der Feltz Advocaten en tevens voorzitter van de Programmaraad Wet- en Regelgeving, opende de bijeenkomst en legde onder meer uit hoe het vaststellen van warmtekavels en het aanwijzen van warmtebedrijven wordt geregeld in de Wcw en hoe de aardgasreferentie voor warmtenetten verlaten wordt. De bedoeling is dat de tariefregulering van warmtenetten op termijn kostengebaseerd wordt. De Rijke presenteerde de beoogde stapsgewijze overgang:

• Fase 0: verzamelen kosteninformatie

• Fase 1: kostengebaseerde correctie op huidige aardgasreferentie

• Fase 2: kostengebaseerd referentietarief

• Fase 3: tariefsystematiek op basis van toegestane inkomsten

Eigendom warmtenetten

Volgens Wendy Swelsen wordt het nieuwe voorstel voor de Wcw binnenkort gepubliceerd. Een van de belangrijkste wijzigingen die na de consultatie van afgelopen zomer opgenomen wordt, betreft volgens haar het economisch eigendom van warmtenetten. “In het nieuwe voorstel is ruimte voor aanvullende samenwerkingsvormen. Het economisch eigendom van het warmtenet behoeft niet in handen te zijn van het warmtebedrijf. Het warmtenet kan ook in eigendom komen van een publiek of privaat warmtenetbedrijf. Ook joint ventures  tussen een warmteleveringsbedrijf, een warmtenetbedrijf en andere bedrijven kunnen de rol van aangewezen warmtebedrijf op zich nemen.” Het belangrijkste bij het opstellen van de wet is het vinden van de juiste balans, zegt Swelsen. “De gemeente voert de regie op de keuze voor het alternatief voor aardgas in een wijk of gebied en via het vaststellen van een warmtekavel en het aanwijzen van een warmtebedrijf. Het aangewezen warmtebedrijf is op basis van zijn wettelijke taken en verplichtingen verantwoordelijk voor de betaalbaarheid, betrouwbaarheid en duurzaamheid van de collectieve warmtevoorziening binnen zijn warmtekavel. De verbruikers moeten beschermd blijven tegen te hoge tarieven en de collectieve warmtesystemen moeten veelal worden aangelegd of uitgebreid. Een goed investeringsklimaat om de transitie te faciliteren is daarbij van belang, zowel voor verbruikers als warmtebedrijven.”

Onzekerheid tariefregulering

Uit de polls die tijdens het Webinar bij het deelnemende publiek worden afgenomen blijkt dat er onder de bezoekers nog veel onzekerheid is over de nieuwe tariefregulering. Tariefverhogingen als gevolg van een nieuwe tariefregulering zijn volgens 29% van de deelnemers niet acceptabel. 23% vindt ze alleen acceptabel met een lange overgangstermijn. De overige deelnemers noemen tariefverhogingen onvermijdelijk, waarbij 18% vindt dat dat op korte termijn kan en 31% pleit voor een flinke overgangstermijn. Door de nieuwe tariefregulering kunnen de tarieven per systeem, warmtekavel of warmtebedrijf behoorlijk van elkaar verschillen. 65% van de bezoekers van het Live Webinar pleit daarom voor een bandbreedte en vindt dat het consumententarief maximaal plus of min 25% van het gemiddelde mag zijn. Slechts 8% vindt een afwijking van 50% acceptabel en de laatste 27% vindt een begrenzing van de tarieven niet nodig.

Overgangsperiode

Zoals al uit de toelichting van Michelle de Rijke is gebleken, wordt de nieuwe tariefregulering niet onmiddellijk ingevoerd. In het wetsvoorstel wordt rekening gehouden met een overgangsperiode van tien jaar. Belemmert dat niet een snelle warmtetransitie? Swelsen: “Er is een overgangsfase nodig om de toezichthouder en warmtebedrijven zich te laten voorbereiden op de nieuwe regulering en om zo voldoende betrouwbare kosteninformatie van de diverse collectieve warmtesystemen boven tafel te krijgen. Zo kunnen we ook grote tariefschokken voorkomen.” Bij de bepaling van de tarieven spelen veel verschillende aspecten een rol, weet Swelsen. “Als de onderliggende kosten duidelijk zijn, moet ook bepaald worden wat een warmtebedrijf mag verdienen. Wat is een redelijk rendement en hoe vertaalt zich dat naar tarieven? Het wetsvoorstel biedt daarvoor mogelijk slechts een deel van de oplossing, als bijvoorbeeld blijkt dat kostengebaseerde tarieven in bepaalde situaties leiden tot redelijke maar te hoge tarieven, moeten we kijken of dat op te vangen is met een subsidie of ander instrumentarium om onwenselijke uitkomsten te voorkomen.”

Gemeenten centraal

Een belangrijk aspect van de Wcw is dat gemeenten centraal staan, benadrukt Niels Hanskamp. “De gemeenten hebben in het Klimaatakoord de regiefunctie gekregen. Wij vragen ons af of de instrumenten in de Wcw hier de juiste invulling aan geven voor de gemeenten. Op basis van het huidige wetsvoorstel en de overige nog in te vullen afspraken uit het Klimaatakkoord denken wij dat we nog niet het volledige pakket hebben om die regiefunctie in te vullen en om de haalbaarheid en betaalbaarheid te waarborgen. Er zijn dus best nog wel wat vragen bij de uitwerking van de wet. Dat betekent dat we aan de slag zijn met de Transitievisies Warmte (TVW) op basis van een aantal onbekende variabelen.”

Volgende stap

Nu de Regionale Energie Strategieën en de Regionale Strategie Warmte zijn vastgesteld kan er volgens Hanskamp een volgende stap worden gezet met het opstellen van de TVW. “Op basis hiervan kunnen we het verdere gesprek aangaan met de stakeholders en de warmtebedrijven, publiek en privaat. Je hoort uit het land dat het gesprek met bewoners nu wel wat lastiger in verband met corona. Digitaal in plaats van in zaaltjes bewoners betrekken, is lastig.” Hanskamp heeft veel contact met gemeenten over de transitievisies. “Je merkt dat de energietransitie voor iedereen onontgonnen terrein is en veel gemeenten kennis moeten ontwikkelen. Ze moeten technische en financiële kennis opdoen over collectieve warmte om een goede gesprekspartner te kunnen zijn. Een gemeente laat een of een paar keer een warmtenet aanleggen daar waar het warmtebedrijf dit dagelijks doet. Het is daarom van belang dat zij een volwaardige gesprekspartner kunnen zijn. Met EZK is afgesproken dat het Expertise Centrum Warmte gemeenten hierbij zal ondersteunen.” Van de bezoekers van het webinar vraagt een deel (36%) zich af of de huidige instrumenten (RES, TVW) de betrokken partijen wel voldoende mogelijkheden bieden om goed voorbereid te zijn op de nieuwe marktordening. Maar het grootste deel van de bezoekers vindt dat op dit moment te moeilijk om te beoordelen (62%).

Onzekerheden voor warmtebedrijven

Voor de warmtebedrijven, publiek en privaat, zijn er in de transitie veel onzekerheden, bevestigt Hanskamp. “Is het zeker dat de Gemeenteraad akkoord gaat met de TVW? Hoe gaan de warmtebedrijven daarmee om? Dat kan wel moeilijk zijn, want je gaat dit proces als warmtebedrijf niet zomaar in. In de Memorie van Toelichting is een plaatje opgenomen over het proces om te komen tot een collectief warmtenet. Dit is enerzijds een formeel proces dat de gemeente moet doorlopen maar anderzijds een gesprek met de stakeholders en stappen met het warmtebedrijf waarbij participatie integraal doorheen loopt. Dit is een iteratief proces dus dat betekent dat je soms stappen terug moet doen. De publiekrechtelijke aanwijzing biedt echter een bepaalde zekerheid voor het warmtebedrijf. De stap opt-out kan bijvoorbeeld nog invloed hebben op de keuze voor collectieve warmte al achten wij deze niet hoog.”

Breder keuzepalet

Na de consultatie van afgelopen zomer zijn er een aantal zaken in het wetsvoorstel positief veranderd, vindt Hanskamp. “Er komt meer ruimte voor samenwerking met publieke partijen. De VNG is daar blij mee, want gemeenten willen graag de mogelijkheid behouden om dit ook samen met een publieke partner op te pakken. Het geeft ons een breder keuzepalet aan mogelijke organisatievarianten. Het huidige voorstel lijkt echter nog niet voldoende ruimte te bieden. Hierover zal nog een gesprek worden gevoerd met EZK.”

Ook de mogelijkheid voor inwoners om niet te kiezen voor een collectieve warmtevoorziening, de opt-out, is opgenomen in de Warmtewet. Zorgt dat niet voor onzekerheid voor de warmtebedrijven? Hanskamp: “Ik ben daar niet bang voor. Bewoners dienen namelijk wel over te gaan naar een gelijkwaardig duurzaam alternatief. En aangezien dit vaak all-electric zal zijn, wat vaak toch een stuk duurder is, wordt het ook een financiële overweging. Ik denk dat de meeste particulieren dan toch voor een collectief warmtenet kiezen.”