Gemeenten zijn aan de slag met de Regionale Energiestrategie en de Transitievisie Warmte. In veel regio’s zijn plannen voor warmtenetten met aquathermie. Detlef Meijer, manager business development bij Firan en bestuurslid van Stichting Warmtenetwerk vertelt over actuele ontwikkelingen, projecten en inzichten rond de inzet van thermische energie uit water.

In de nieuwe generatie warmtenetten nemen duurzame bronnen met een laag temperatuurniveau, zoals aquathermie, een belangrijke plaats in. Dat is een van de conclusies van het Nationaal Warmtenet Trendrapport 2021. De ondervraagde experts voorzien tussen 2030 en 2050 een forse toename van het gebruik van thermische energie uit oppervlaktewater (TEO), afvalwater (TEA) en drinkwater (TED). 

Aandacht voor de kansen van aquathermie
Ook in andere onderzoeken komt het potentieel van aquathermie voor de Nederlandse warmtetransitie naar voren, vertelt Detlef Meijer, manager business development van infraspecialist Firan en bestuurslid van Stichting Warmtenetwerk. “Zo concludeerden CE Delft en Deltares in 2018 in een onderzoek dat warmte uit oppervlaktewater zou kunnen voorzien in veertig procent van de Nederlandse warmtevraag. Een rapport van Greenvis voorspelt voor de periode 2020 tot 2030 een significante toename van de inzet van aquathermie in de mix van duurzame warmtebronnen.” 

De pioniersfase voorbij
In de praktijk is er steeds meer interesse in aquathermie als lokale duurzame bron voor warmtenetten. Volgens een inventarisatie van WarmingUP zijn er zo’n honderd systeemconfiguraties voor aquathermie in Nederland, en is een nog veel groter aantal in de planfase. Meijer: “Het aantal concrete toepassingen in de gebouwde omgeving is nog relatief beperkt: het gros van de (nieuwbouw)projecten met aquathermie bevindt zich in de ontwikkelfase. Maar de Unie van Waterschappen concludeert in een recente verkenning dat aquathermie zich aan het einde van de pioniersfase bevindt.”

Aquathermie in proeftuinen
Ook diverse proeftuinen van het landelijke Programma Aardgasvrije Wijken richten zich op de inzet van aquathermie, ziet Meijer. “Zo maken de gemeente Arnhem, twee woningcorporaties, het Waterschap en Firan plannen om ongeveer 800 woningen in de wijk Elderveld te verwarmen met de restwarmte van de rioolwaterzuiveringsinstallatie aan de rand van de wijk. De werkzaamheden worden slim gecombineerd met de vernieuwing van de openbare ruimte en de vervanging van de riolering. De aanpak in de proeftuinen zorgt voor leerervaringen over het aardgasvrij maken van de bestaande bouw.”

Een ander voorbeeld is te vinden in de gemeente Lingewaard. Daar worden stappen gezet om in eerste instantie 600 tot 700 woningen in de wijk Zilverkamp in Huissen – een van de proeftuinen van het landelijke Programma Aardgasvrije Wijken én Wijk van de Toekomst – aan te sluiten op een open warmtenet. Firan ontwikkelt hiervoor een warmtenet dat gebruik maakt van aquathermie en zonnewarmte. Daarnaast komt er een warmteleiding vanuit het nabijgelegen tuinbouwgebied NEXTgarden. Het warmtenet is dan uiteindelijk inzetbaar voor ruim 2.700 woningen in Zilverkamp.

Nieuwbouw met aquathermie
De belangstelling voor aquathermie is niet alleen zichtbaar in plannen, proeftuinen en projecten in de bestaande bouw. Firan ziet dat ook diverse nieuwbouwprojecten de mogelijkheden van aquathermie verkennen. “De nieuwe wijk Waterfront in Harderwijk wordt naar verwachting voorzien van een warmtenet met restwarmte uit een nabijgelegen rioolzuiveringsinstallatie. Aan het open warmtenet worden in eerste instantie ruim duizend nieuwe woningen in Waterfront aangesloten. In de toekomst wordt het warmtenet mogelijk uitgebreid naar woningen en andere gebouwen in de omgeving.” 

Aquathermie is ook inzetbaar in een modulaire aanpak, waarbij wijken stapsgewijs duurzaam en CO2-neutraal worden gemaakt. “De basismodule van een modulair warmtesysteem gebruikt een collectieve luchtwarmtepomp die direct inzetbaar is voor buurten met vierhonderd tot achthonderd woningen. Een wijkproject is stapsgewijs opschaalbaar naar een warmtenet dat gebruik maakt van lokale duurzame bronnen, zoals aquathermie.” In Zutphen onderzoeken de gemeente, Firan en lokale partners de mogelijkheden voor een modulaire aanpak met thermische energie uit het oppervlaktewater. Het project start met een modulair warmtesysteem in de buurt Heilbergen en het warmtenet zorgt uiteindelijk voor de verwarming van zo’n 550 corporatiewoningen, ruim 160 particuliere woningen en vijf utiliteitsgebouwen.

Ondersteuning en tools 
Vanuit verschillende samenwerkingsverbanden en kennisinstituten worden inzichten en instrumenten ontwikkeld om de inzet van aquathermie voor de warmtetransitie te ondersteunen, vereenvoudigen en versnellen. In de handreiking voor warmtenetten van TKI Urban Energy zijn succesfactoren en voorbeelden van TEO, TEA en TED opgenomen. De Unie van Waterschappen deelt in een recente verkenning inzichten over de governance van aquathermieprojecten. Het duurzame initiatief WarmingUP publiceerde onder meer een zogenoemde aquathermie viewer en een serie factsheets.

Het Netwerk Aquathermie, dat is opgericht bij de start van de Green Deal Aquathermie in 2019, verbindt koplopers en stakeholders die actuele ideeën, cases en issues verder brengen. Er is veel te leren van de leerervaringen van koploperprojecten, zegt ook Meijer. “Als infraspecialist zien we daar ook een belangrijke rol voor de warmtesector. Door de ervaringen uit de praktijk actief te delen met andere projecten en initiatieven – regionaal en landelijk – wordt het mogelijk om het potentieel van aquathermie steeds beter te benutten om de energietransitie te versnellen.”