Warmtenetten kunnen een cruciale rol spelen in de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Voorwaarde voor succes is echter dat er tijdig duidelijke afspraken worden gemaakt over onder meer eigendom en financiering. Dat blijkt uit de recent gepubliceerde Monitor RES 2024, een voortgangsanalyse van de Regionale Energiestrategieën (RES). 

De energietransitie staat op een keerpunt. Door tijdig te investeren in infrastructuur, samenwerking en innovatie kunnen warmtenetten niet alleen bijdragen aan de doelen voor 2030, maar ook een blijvende impact hebben op het energiesysteem van de toekomst. Terwijl het Klimaatakkoord ambitieuze doelen stelt voor duurzame energieproductie, wordt steeds duidelijker dat integrale planning essentieel is om deze doelen te bereiken. Warmtenetten bieden een effectieve manier om restwarmte uit industrie, afvalverwerking en duurzame bronnen zoals geothermie te benutten. In het kader van de RES’en wordt gewerkt aan Regionale Structuren Warmte (RSW), waarin de verdeling van bovenlokale warmtebronnen wordt gepland. Deze aanpak stelt regio’s in staat om gericht samen te werken aan oplossingen die niet alleen bijdragen aan CO2-reductie, maar ook economische voordelen opleveren.

Rechtvaardigheid
Een opvallend thema in de Monitor is de nadruk op rechtvaardigheid. De energietransitie brengt zowel lusten als lasten met zich mee, en het is van belang dat deze eerlijk worden verdeeld. In het rapport worden drie vormen van rechtvaardigheid onderscheiden:

1. Verdelende rechtvaardigheid: Wie profiteert van de voordelen van warmtenetten en wie draagt de kosten? Voor veel bewoners is betaalbaarheid van warmte een belangrijk aandachtspunt. Het socialiseren van kosten kan bijdragen aan breed draagvlak, maar vereist wel een sterke politieke en bestuurlijke wil.

2. Procedurele rechtvaardigheid: Hoe worden besluiten genomen over de aanleg en exploitatie van warmtenetten? Het rapport pleit voor een inclusieve aanpak waarbij bewoners en bedrijven tijdig en effectief worden betrokken.

3. Erkenningsrechtvaardigheid: Welke waarden en identiteiten worden meegenomen in de besluitvorming? Als warmtenetten controversieel zijn, is het belangrijk om lokale waarden te respecteren en mee te wegen in de plannen.

Knelpunten warmte
De potentie van warmtenetten is groot, maar er zijn ook knelpunten. Zo vraagt de aanleg van warmtenetten om forse investeringen. Zonder heldere regelingen blijft het lastig om private en publieke partijen mee te krijgen. Daarnaast vraagt de combinatie van warmtenetten met andere ruimtelijke opgaven, zoals woningbouw en natuurbehoud, om een integrale aanpak. En ook netcongestie heeft invloed. De energiestromen waarmee warmtenetten geïntegreerd worden, kunnen te maken hebben met beperkingen ten aanzien van het steeds voller raken van het elektriciteitsnet. De Monitor wijst op het belang van innovatieve oplossingen. Voorbeelden zijn energielandschappen en hubs waarin verschillende vormen van energieproductie en -gebruik worden gecombineerd. Daarnaast wordt gepleit voor flexibele financieringsmodellen die investeerders meer zekerheid moet bieden.

Toekomst
Hoewel de RES’en zich richten op 2030, benadrukt de Monitor dat warmtenetten ook op de lange termijn een sleutelrol spelen. Het Nationaal Plan Energiesysteem (NPE) voorspelt dat de elektriciteitsvraag tegen 2050 drie tot vijf keer zo groot zal zijn als nu. Tegelijkertijd zal warmte een belangrijk onderdeel blijven van het energiesysteem. Dit vraagt om een toekomstbestendige visie waarin warmtenetten worden geïntegreerd met andere energievormen. De Monitor RES 2024 onderstreept dat warmtenetten een hoeksteen vormen van een duurzame en rechtvaardige energietransitie. Voor bedrijven en beleidsmakers ligt de uitdaging in het vinden van een balans tussen economische haalbaarheid, maatschappelijke acceptatie en ruimtelijke inpassing.

Meer informatie:

Download de MONITOR RES 2024 (pdf)