Er zijn inmiddels diverse handleidingen en keuzehulpen op het gebied van warmtenetten. Een overzicht hiervan vindt u in de Wegwijzer op de website van Stichting Warmtenetwerk. Maar een hulpmiddel dat partijen helpt om elkaars perspectief beter te begrijpen, was er nog niet. Sinds juli 2022 is het er wel: de tool ‘Samen versnellen met warmtenetten’, van Platform31. Een gesprek met de makers.

 

Het aantal aansluitingen op warmtenetten in Nederland blijft groeien. Dat blijkt uit een recente rapportage van het Expertise Centrum Warmte. In 2021 waren er ongeveer 380 duizend aansluitingen op grote warmtenetten, tegen 365 duizend in 2020. Dat is een groei van ruim 4 procent. Ook middelgrote en kleine warmtenetten zijn in opmars.

Eenvoudig is die opmars niet altijd. Tegenover welwillende initiatiefnemers staan sceptici die plannen voor warmtenetten tegenhouden. Typerend is recente berichtgeving in Het Parool over de Molenwijk in Amsterdam-Noord: een wijk die dankzij zijn compacte hoogbouw perfect geschikt zou zijn voor aansluiting op een (nabijgelegen) warmtenet. Maar sommige bewoners willen niet. Ze zijn bang voor verandering en voor hoge kosten. En voor de haast van de betrokken woningcorporatie. Dit voorbeeld is er één uit vele.

 

Samen versnellen
Bij veel van dit soort obstakels in proces, techniek en besluitvorming kun je toch een doorbraak bereiken. Vanuit die gedachte heeft kennis- en netwerkorganisatie Platform31 de tool ‘Samen versnellen met warmtenetten’ opgesteld, in opdracht van Aedes en het G40-stedennetwerk. Het document (59 pagina’s) ligt sinds juli op tafel. Het heeft een veelzeggende ondertitel: ‘Doorbraakmomenten in de samenwerking tussen gemeenten, warmtebedrijven en Startmotor woningcorporaties’.

Anne Heeger en Patrick van Lunteren (Platform31) voerden tussen september 2021 en januari 2022 zestien interviews met vertegenwoordigers van gemeenten, woningcorporaties en warmtebedrijven. Doel: achterhalen tegen welke obstakels deze partijen aanlopen als ze sociale huurwoningen versneld willen aansluiten op warmtenetten, hoe ze dit hebben aangepakt, en door welke bril ze naar die opgave kijken. Uit zes casussen, verspreid over heel Nederland, zijn ‘doorbraakmomenten’ verzameld in de aanpak van gemeenten, woningcorporaties en warmtebedrijven. Die momenten zijn weer gerangschikt volgens de thema’s Financiën, Samenwerking, Bron, Uitvoering, Bewoners en Besluit. Vaak is geld namelijk het knelpunt. Dan weer loopt iets vast op de samenwerking of op de duurzaamheid van de warmtebron. En niet zelden vormen sceptici een hindernis.

“Het helpt dan enorm om door andermans bril naar het probleem te kijken,” zegt Patrick van Lunteren, Opgavetrekker Duurzame Ontwikkeling bij Platform31 (tevens oud-wethouder van de gemeente Breda). “Als we een doorbraakmoment vonden, hebben we dat steeds beschreven vanuit het perspectief van een van de drie partijen: de woningcorporatie, de gemeente of het warmtebedrijf.” Je komt tot een oplossing als je bereid bent andermans standpunt te verkennen – dat is de achterliggende gedachte. “Aedes en de G40 stelden vast dat woningcorporaties en gemeenten vaak best willen werken aan warmtenetten, maar dat de partijen elkaars reflexen eigenlijk niet goed kennen en elkaar dus verkeerd kunnen interpreteren,” licht collega Anne Heeger toe. “Als je oog krijgt voor elkaars problemen en voor de prikkels die beslissingen sturen, kom je makkelijker tot een doorbraak. Die doorbraken kunnen weer leerzaam zijn voor anderen.”

 

Voorbeelden
Voorbeelden van doorbraakmomenten (en concrete tips) uit de tool zijn bijvoorbeeld ‘Leg je wereld uit aan elkaar’, ‘zorg dat alle corporatiemedewerkers het verhaal kunnen vertellen’, ‘leg planningen naast elkaar’ en ‘ga samen met een eenduidig verhaal van deur tot deur’. Maar ook ‘massa maken door een groot netwerk in kleine tussenstappen op te bouwen’, ‘transitiebrandstof als tussenoplossing’ en ‘geen onaangename verrassingen door mandatering in de stuurgroep’.

Wat zijn eigenlijk de belangrijkste gesignaleerde obstakels? Van Lunteren: “Opvallend vond ik het grote verschil in procedures en besluitvorming tussen de verschillende partijen. De gemeente, de corporatie, het warmtebedrijf: iedereen heeft zijn eigen beslisboom en zijn eigen achterban: de gemeenteraad, de huurders/RvC, de aandeelhouders. Als je weet hoe dat werkt bij de andere partijen aan tafel, kan dat enorm schelen als je vastloopt. Je kunt bijvoorbeeld samen vanuit een deadline de beslismomenten binnen iedere organisatie terugrekenen.”

Heeger noemt ‘het gebrek aan comfort bij een beslisser’. Waarmee ze bedoelt: “Een wethouder of corporatiebestuurder kan voorstander zijn van een warmtenet, maar toch een zeker ongemak ervaren als de beslissing eenmaal genomen moet worden. Het helpt dan als je in het proces op weg naar de beslissing samen optrekt met je transitiepartners. En zodoende ervaart: bestuurders in soortgelijke posities nemen nu dezelfde besluiten. Je haalt namelijk heel wat overhoop met de aanleg van een warmtenet. Als je weet dat je dat weloverwogen en samen doet, volgt de beslissing als een logische stap.”

 

Empathische opzet
Namen en rugnummers zijn in de publicatie niet te vinden: de interviews zijn anoniem verwerkt. Heeger: “Mensen praten nu eenmaal makkelijker als ze weten dat er geen namen worden genoemd. We vonden het belangrijker om obstakels, dingen die bij eerste aanloop soms misgingen, boven water te krijgen en geleerde lessen te presenteren.” Dat gaat eenvoudig. De tool is namelijk opgezet als een doorklikbare pdf. Je kunt er vraaggestuurd doorheen navigeren, en steeds per onderwerp door een andere bril naar de vaak complexe werkelijkheid kijken. “Beslissers over warmtenetten kunnen zo op de schouders van collega’s uit het hele land staan”, zegt Anne Heeger. In die empathische opzet verschilt deze handleiding van inmiddels bekende, handzame gereedschappen als de Wegwijzer van de Stichting Warmtenetwerk, ZekerVooruit (voor woningcorporaties) van Ennatuurlijk, of de Toolbox gemeenten van Firan. Doorontwikkeling van de tool zien de makers wel zitten; in een volgende editie willen ze het bewonersperspectief betrekken. Heeger: “Denk aan bewonersinitiatieven op het gebied van de warmte of energie. Daar zijn ook allerlei obstakels en doorbraakmomenten in de samenwerking met transitiepartners, zoals de gemeente, waarvan anderen zouden kunnen leren.”

De eerste reacties op de tool zijn positief. Anne Heeger: “We horen terug dat beslissers en hun ondersteuners waarderen dat ze snel inzicht krijgen in de complexiteit van de aanleg van het warmtenet, zonder de moed te verliezen. En ook warmtebedrijven zijn er blij mee. Ze begrijpen woningcorporaties en gemeenten beter. Iedereen komt pas echt verder door bereid te zijn het gezichtspunt van de ander in te nemen.”

 

Download hier de Tool Samen Versnellen Met Warmtenetten van Platform31.

 

Meer informatie:

• Kijk voor meer informatie op de website van Platform31.

 

Op de foto (v.l.n.r.):

• Aanleg van warmtenet in stedelijk gebied

• Voorkant publicatie ‘Samen versnellen met warmtenetten’