Voor het eerst gaat een bestaande woonbuurt in Nederland over van aardgas op aquathermie: het Wilhelmina Gasthuis-terrein in Amsterdam. Het is één van de opvallendste ‘proeftuinwijken’ die van het aardgas af gaan. Eind oktober werd bekend dat de energiecoöperatie van de bewoners 7,7 miljoen euro subsidie krijgt toegekend. 

 

Na de sluiting van het Wilhelmina Gasthuis (WG) in 1983 werd het terrein in Amsterdam-West omgeturnd tot een woonwijk. Tussen oude gebouwen uit de negentiende eeuw verrezen later nieuwe woningen, deels van woningcorporatie Stadgenoot. In totaal gaat het om zo’n 2500 huishoudens. Dankzij de subsidie uit het fonds voor proeftuinwijken kunnen de bewoners nu afschakelen van aardgas en overstappen naar een eigen energiesysteem.

Dat eigen systeem wordt een warmtenet, gevoed door warmte uit het nabijgelegen Jacob van Lennepkanaal. Het oppervlaktewater in die gracht bereikt in de zomer temperaturen tot wel 24 graden. Aan het plan is anderhalf jaar gewerkt door een energiecoöperatie, KetelhuisWG, die daarvoor 150 duizend euro startsubsidie kreeg van de gemeente Amsterdam, later nog eens gevolgd door een financiële impuls van 50 duizend euro van de provincie Noord-Holland. 

 

Klein beginnen

Het idee is om klein te beginnen (met een paar honderd woningen) en later op te schalen, mede afhankelijk van de onderhoudscyclus van de gebouwen. Inmiddels heeft KetelhuisWG via een aanbesteding de technische installatiepartner gevonden die het warmtenet (op middentemperatuur) gaat aanleggen. ‘Ook voor dat bedrijf is het allemaal supernieuw,’ zegt Ted Zwietering, voorzitter van de coöperatie, ‘maar men durft het met ons aan.’ KetelhuisWG is in feite een zelfstandig, kleinschalig warmtebedrijf, dat straks eigenaar is van de warmtebron, het warmtenet en de afleversets in de woningen. 

Technisch ziet het er zo uit: een (nieuw) gemaal gaat in de zomer warmte uit het kanaalwater betrekken. Die warmte wordt opgeslagen in ondergrondse reservoirs, om later – ook in de koudste winter – door buurtwarmtepompen via groene stroom te worden opgepept tot temperaturen van circa 60 graden. Kleine warmtenetten gaan dat water vervolgens over het terrein verspreiden. ‘Hoe meer gebouwen meedoen, hoe aantrekkelijker het wordt,’ zegt Zwietering, die zelf een technische achtergrond heeft. ‘Daarom is het systeem makkelijk uitbreidbaar. Overigens: niemand is verplicht om zich bij ons aan te sluiten. Je hebt de vrijheid om wel of niet mee te doen. Wij bieden gewoon een duurzame, gunstige en betaalbare oplossing aan, waarover we zelf zeggenschap hebben en houden.’ 

De kerngroep van ongeveer tien actieve bewoners is dan ook niet zozeer ideologisch gedreven, als wel technisch en praktisch georiënteerd. ‘We hebben uitvoerig onderzoek gedaan alvorens we bij aquathermie uitkwamen. Ook biogas en andere opties, zoals waterstof, hebben we tegen het licht gehouden. Biogas kan overigens altijd nog, want het gasnet blijft gewoon liggen, we gaan dat niet slopen.’

 

Aantrekkelijk

Aantrekkelijk lijkt de aquathermiepropositie wel. Voor 2000 euro per woning (vergelijkbaar met de kosten van een nieuwe cv-ketel) kunnen bewoners overstappen. ‘En je gaat voor de geleverde warmte niet meer betalen dan nu,’ zegt Zwietering. ‘Dat is voor ons een zeer belangrijk uitgangspunt.’ Ook vrijheid en zeggenschap zijn cruciaal: de coöperatie blijft zelf de baas. En uiteraard: de geleverde warmte is 100 procent duurzaam. 

De omstandigheden zijn hoe dan ook gunstig om er een succes van te maken. Zo staan de nieuwe woonblokken (gebouwd rond 2000) zij aan zij met negentiende-eeuwse appartementengebouwen. In de nieuwe blokken kan worden volstaan met lage temperaturen; ze kunnen dus worden aangesloten op de retourleiding van de oudere woonblokken. 

Woningcorporatie Stadgenoot bezit ongeveer de helft van alle woningen en zit in dit project ‘op de bagagedrager’, zegt Zwietering. ‘Ze zijn enthousiast. Via een marketingcampagne gaan wij proberen te bereiken dat dat minstens 70 procent van al hun huurders meedoet, wat een voorwaarde is om van start te gaan.’ Dat kan inspirerend zijn voor verduurzamingsprojecten elders in de stad en daarbuiten, zegt Zwietering, of dat nu met of zonder woningcorporaties gebeurt. ‘Waterbeheerder Waternet ziet dat ook. En de gemeente volgt ons met grote belangstelling: we komen hier met een warmtenet dat helemaal van onderop wordt opgezet. Maar dit “Deense model”, met een burgerinitiatief als basis, is nog wel relatief nieuw voor Nederland.’

Op dit moment is een bouwteam in de maak. Vergunningen worden aangevraagd, de bodem wordt geïnspecteerd, waarna bestek en tekeningen volgen. Als alles meezit, krijgen de eerste zes- tot achthonderd woningen al vanaf de winter van 2022-2023 warmte uit de Amsterdamse gracht. En aquathermie heeft de toekomst. Volgens berekeningen van Waternet bevat het oppervlaktewater in Amsterdam genoeg warmte om 60 procent van de stad te verwarmen. Uit onderzoek in opdracht van de provincie Noord-Holland bleek onlangs zelfs dat bijna alle Noord-Hollandse woningen met duurzame warmte uit oppervlaktewater kunnen worden verwarmd.

 

Meer informatie:

Lees meer over het projecte op www.ketelhuiswg.nl

Op de foto (v.l.n.r.)

1. Ketelhuis WG zomer (Bron: KetelhuisWG; ontwerp: Iris Frankhuizen)
2. Ketelhuis WG winter (Bron: KetelhuisWG; ontwerp: Iris Frankhuizen)