In de jarenvijftigwijk Overwhere-Zuid gaan in totaal 1276 woningen van het aardgas af. Begonnen wordt met 95 woningen die vanuit het Programma Aardgasvrije Wijken op het lokale warmtenet van Stadsverwarming Purmerend aangesloten worden. Belangrijke lessen uit de eerste fase van het pilotproject zijn dat eigenlijk alle particuliere woningen anders zijn en dat er veel energie moet worden gestoken in het informeren van bewoners.

“Overwhere-Zuid is de eerste proeftuin waar bestaande woningen succesvol op een warmtenet aangesloten zijn.” Aan het woord is Bianca Bok, operationeel directeur bij Stadsverwarming Purmerend. In de wijk Overwhere-Zuid worden in het kader van het Programma Aardgasvrije Wijken 1276 woningen aardgasvrij gemaakt. Dit is een tweetrapsraket; eerst worden 95 bestaande woningen uit de eind 50-er jaren in een pilot van het aardgasnet gehaald. Deze pilot biedt leerervaringen die meegenomen kunnen worden bij het opschalen naar de rest van de proeftuin. Overwhere-Zuid is gekozen, omdat hier ook het riool vervangen wordt door de gemeente. Om de pilot te laten slagen, is een intensieve samenwerking en integrale projectaanpak tussen de gemeente, woningcorporaties, het waterbedrijf PWN, netbeheerder Liander, installateurs, keukenbedrijven en de stadsverwarming een voorwaarde voor succes.

Veel aansluitingen

Purmerend kent relatief veel warmtenetaansluitingen, ruim 75% van de woningen is aangesloten op het warmtenet van Stadsverwarming Purmerend. “Alle woningen die vanaf de jaren tachtig gebouwd zijn, zijn aangesloten. De wijken die nog aangesloten moeten worden zijn dus allemaal ouder.” Omdat het gaat om bestaande woningen, moesten er andere keuzes gemaakt worden bij de aanleg van het warmtenet, vertelt Bok. “Normaal kom je met het warmtenet binnen via de kruipruimte van een woning, maar bij deze bestaande woningen was dat eigenlijk geen optie. De cv-ketel en dus de cv-leidingen komen in deze woningen van de zolder. Daarop aansluiten vanaf de kruipruimte zou beteken dat we muren moesten openbreken om bij de leidingen te komen. Dat geeft teveel overlast voor de bewoner. Daarom hebben we er hier voor gekozen om de warmteleiding via een soort regenpijpconstructie die we net onder het schuine dak door steken naar de zolder te brengen. Omdat de meeste woningen gespiegeld zijn, hoeven we per twee woningen maar een pijp aan te brengen.”

Aanlegsnelheid

Van de 95 woningen in de pilotwijk Overwhere-Zuid zijn inmiddels 29 woningen en een school daadwerkelijk van het gas af. 19 woningen zijn gereed voor aansluiting en nog eens 56 woningen zijn gereed, op de afleverset na. Zoals gezegd is het belangrijk gezamenlijk te leren van deze pilot. Een van de leerpunten is volgens Bok het verschil in aanlegsnelheid tussen verschillende disciplines. “Het warmtenet aanleggen gaat sneller dan de vervanging van het riool. Daarnaast blijkt het vervangen van een gasnet weer sneller te gaan dan het vervangen van een waternet. We kijken nu gezamenlijk hoe om te gaan met deze verschillen. Een oplossing zou kunnen zijn dat je de werkzaamheden niet tegelijkertijd uitvoert, maar apart van elkaar en tussen de werkzaamheden tijdelijk gaat bestraten om de overlast voor bewoners te beperken.” Daarnaast is het volgens haar belangrijk te beseffen dat iedere woning anders is. “Dat geldt zeker voor particuliere woningen. Je moet eigenlijk elke woning weer afzonderlijk bekijken, om de situatie te beoordelen en tot een technische oplossing te komen.”

Programmamanager

Een ander leerpunt is dat het tijd kost om elkaar als samenwerkende partijen te vinden. Bok: “Het is niet meteen duidelijk waar het werk van de ene partij ophoudt en dat van de andere partij begint. Daarover moet je vooraf duidelijkheid hebben met de verschillende partijen.” Ook de inventarisatie van de woningen is inmiddels beter gestroomlijnd, meent Bok. “In een eerder stadium zijn de verschillende partijen afzonderlijk langs gekomen voor de inventarisatie. Nu doen we dat in een keer voor alle partijen tegelijkertijd. Om deze en andere redenen heeft het in dit soort projecten de voorkeur om een programmamanager aan te stellen die boven de partijen zijn werk doet. Niet alles kan namelijk van te voren afgesproken worden. Verrassingen in de uitvoering kunnen  impact hebben op alle partijen. Het is dan handig als er iemand is die verantwoordelijkheid neemt voor alle werkzaamheden en een oplossing zoekt met de laagste maatschappelijke kosten.”

Vrijwillig

Van de 95 woningen uit de pilot worden 86 woningen aangesloten op het warmtenet. “Het is allemaal vrijwillig. De bewoners bepalen dus zelf of ze aangesloten willen worden op het warmtenet. In deze pilot is vooraf bepaald dat het de bewoners niets extra mag kosten, om een maximaal aantal mensen over te kunnen halen. We hebben het eerste halfjaar, onder leiding van de gemeente, heel veel tijd en energie gestoken in het bezoeken van bewoners. Bij sommige mensen hoef je het maar een keer uit te leggen, maar er zijn ook mensen die opzien tegen de werkzaamheden. Stadsverwarming is geen must, het gaat om het gasvrij maken van woningen. Uiteindelijk hebben negen woningeigenaren voor een andere optie gekozen, vertelt Bok. “Een aantal kiest voor een alternatief met een warmtepomp. Maar er zijn ook mensen die een gasaansluiting behouden. Voor hen is in de pilot het oude gasnetwerk vervangen door een nieuw licht gasnetwerk. Geen ideale situatie omdat voor een paar klanten een aardgasnet van anderhalve ton wordt aangelegd, maar dat is in deze fase niet anders. ” De proeftuin loopt nu twee jaar, vertelt Bok. “In 2022 moeten alle woningen op het warmtenet zijn aangesloten. Ik ben benieuwd hoe de wetgeving er dan uit zal zien en of er mogelijkheden komen om een keuze per wijk te gaan maken in plaats van per woning. Daarbij is het belangrijk dat de individuele bewoner nog steeds een keuze kan hebben, maar dan niet meer om aardgas terug te krijgen.”

Isolatie

In de pilot van het Programma Aardgasvrije Wijken is geen isolatiepakket opgenomen, vertelt Bok. “Wel vinden we isolatie erg belangrijk. Het is de belangrijkste manier om energie te besparen en verhoogt ook het comfort. Daarom hebben we een aantrekkelijk isolatiepakket samengesteld. We hebben een isolatiepartij gevonden en er is subsidie beschikbaar voor eigenaren die hun eigen huis willen verduurzamen, de Subsidie Energiebesparing Eigen Huis.” Naast isolatie wordt er zo weinig mogelijk aan de woningen veranderd, vertelt Bok. “Daarom brengen we de warmteaansluiting op zolder binnen. Daarnaast hebben we een indirecte afleverset geïnstalleerd. Die verwarmt het water in de cv-leiding met behulp van een warmtewisselaar. Normaal loopt het water uit het warmtenet zo de cv-leidingen in, maar dit is gedemineraliseerd water en bestaande radiatoren zijn dit water en de drukken die we hanteren niet gewend. Op deze manier hebben de werkzaamheden zo min mogelijk impact op de woning en is de overlast voor de bewoner minimaal.”

Op de foto:

1. Bianca Bok
2. Campagne voor Gasvrij in Purmerend
3. Warmteleiding via een “regenpijpconstructie”