MeerEnergie, de bewonerscoöperatie die zich inzet voor het warmtenet in de wijk Middenmeer in Amsterdam, staat aan de vooravond van de oprichting van een warmtebedrijf. Daarvoor moet het wel nog wat financiële drempels over. Ondertussen is de eerste schop voor het distributienet de grond in. Een update over dit voorbeeldproject met voorzitter Ardine Nicolaï.

‘De eerste buis voor het warmtenet in Middenmeer Noord ligt in de grond. Een primeur voor Amsterdam en op deze schaal voor Nederland. Het is bijzonder dat er in een bestaande wijk met zo veel particuliere woningen een warmtenet komt’, meldt de Gemeente Amsterdam onlangs in een persbericht.

Middenmeer is een wijk in stadsdeel Oost. Een groep bewoners heeft zich verenigd in energiecoöperatie MeerEnergie en is vergevorderd met het plan voor een warmtenet waarmee restwarmte van datacentrum Equinix wordt gebruikt voor verwarming en warm tapwater van de woningen. “Een bewonerscoöperatie voor warmte is inmiddels iets minder uniek, maar wij zijn wel de oudste die een warmtenet zelf wil aanleggen”, zegt Nicolaï. “Er is daarnaast bij mijn weten geen particulier coöperatief initiatief voor zo veel woningen.”

Distributienet
De stand van zaken: “De gemeente legt nu in Middenmeer-Noord tegelijk met groot onderhoud het distributienet ten behoeve van het warmtenet aan. Dit is op kosten van de gemeente. Er moet nog een overdracht en een besluit tot overdracht komen. Dat hangt weer af van de vraag of wij de aangewezen partij zijn om ook in de rest van ons doelgebied het warmtenet aan te leggen.”

Dat doelgebied omvat in totaal 5000 woningen waarvan het overgrote deel in particulier eigendom is – er is maar zo’n 20 procent corporatiebezit. Middenmeer-Noord is ongeveer een derde van het totaal. Het distributienetwerk voor de overige tweederde plus de distributiepijp van het datacentrum naar de wijk toe (bijna twee kilometer lang) komen voor kosten van MeerEnergie. “Voor dat andere deel van Middenmeer staat nu ook groot onderhoud op stapel. Daarbij hoort ook de vraag: komt er een warmtepartner? En zo ja, kan MeerEnergie de warmtepartner zijn die daar het distributienetwerk gaat aanleggen? Daarvoor moeten wij een volwaardig warmtebedrijf zijn, want iemand moet die rekeningen betalen voor Middenmeer-Zuid. De gemeente heeft Noord voorgeschoten, maar het is niet de bedoeling dat dat nog eens nodig is.”

Warmtebedrijf
Benodigd is daarom een ‘ja’ van de banken. “We moeten geld kunnen lenen om rekeningen te kunnen betalen. Kortom: we moeten onze organisatie opschalen. We staan nu aan de vooravond van het oprichten van een warmtebedrijf met alle onderdelen die daarbij horen.”

MeerEnergie is momenteel een coöperatie UA. Naar verwachting blijft dat zo. “Daaronder komen drie entiteiten – waarschijnlijk gewone BV’s – voor bron, infra en levering. Firan is daarbij onze partner in de infratak. We investeren samen, maar zij hebben de technische kennis.”

De businesscase is uitgewerkt. “Die businesscase is ook concurrerend, zo heeft de gemeente ook gezegd. Niet sluitend, want er is een onrendabele top, maar dat geldt in heel Nederland voor warmtenetten in een gebouwde omgeving.”

‘Tovertruc’
Om de steun van de banken te krijgen zijn voldoende handtekeningen van bewoners nodig. MeerEnergie heeft 960 leden op 5000 woningen en ‘ongelooflijk veel goodwill’, maar zo zegt Nicolaï: “Het zijn nog geen handtekeningen. Dat is het gesprek nu met de banken – een beetje een tovertruc. Wat is voor hen voldoende? We zijn als coöperatie een voorwaardelijk aanbod aan het ontwikkelen, op zo’n manier dat bewoners er nog vanaf kunnen onder bepaalde voorwaarden, maar zich redelijk vastleggen. Daarmee kunnen we dan voorlopige handtekeningen ophalen. Als de bank alleen maar harde handtekeningen wil, dan wordt het moeilijk. Daar moet wel wat ruimte in zitten.”

Overheidsbijdrage ‘onrendabele top’
MeerEnergie rekent daarnaast op twee vormen van financiële ondersteuning. “Onmisbaar is dekking van de zogenoemde ‘onrendabele top’. Warmtenetten in bestaande bouw kunnen in Nederland (nog) niet worden aangelegd zonder overheidssteun.  Net als alle grote bedrijven zal MeerEnergie niet zonder een bijdrage van de overheid kunnen.”

De enige kansen op korte termijn waren de Proeftuinsubsidie van het Rijk (PAW) en het Nationaal Groeifonds. “Bij deze eerste regeling zijn we niet in de prijzen gevallen; beoordeling van de tweede ligt nu ter besluitvorming voor in het kabinet. Als dit niet doorgaat, moeten we wachten op de landelijke regelingen die in de maak zijn en die hiervoor – zoals nu voorzien – in 2023 geld beschikbaar hebben. Intussen kan de gemeente dan eventueel de rol spelen van voorfinancier voor het distributienet in Middenmeer-Zuid. Als de gemeente dit ook niet doet, lijkt de kans voor een warmtenet in Middenmeer voor de komende tien jaar verkeken.”

Ontwikkelgeld
Naast een rijksbijdrage voor de onrendabele top, hangt ook veel af van toekenning van de gemeente van ontwikkelgeld voor het warmtebedrijf. “Daar is op dit moment geen financieringsmechanisme voor. We hebben ontwikkelgeld nodig om het bedrijf helemaal volwaardig te maken.”

MeerEnergie heeft hiervoor een aanvraag gedaan bij het Klimaatfonds Amsterdam, dat woningen die van het aardgas afgaan tot 5000 euro subsidieert. “Dat geld is bedoeld voor woningen die definitief van het gas af gaan en zit voor ons project ook verrekend in de businesscase. We hebben gevraagd of we nu alvast twee maal 750.000 euro uit dat fonds kunnen krijgen om het bedrijf te ontwikkelen. Daarover is nog geen uitsluitsel en dat is best spannend.”

Bewonersenquête
MeerEnergie deed in 2021 een uitgebreide bewonersenquête, waarvan in januari dit jaar de resultaten zijn gepresenteerd. “Van de 869 respondenten – wat geen aselecte groep is, maar toch – geeft 81% aan dat ze ‘zeer waarschijnlijk’ of ‘zeker’ mee willen doen. Wat ik nog opvallender vind, is dat van de mensen die MeerEnergie vóór deze enquête níet kenden, 75% aangeeft dat ze ‘zeer waarschijnlijk’ of ‘zeker’ mee gaan doen. Kortom: mensen willen echt iets anders nu. De tijd is rijper dan ooit.”