De Opgroeiverkenner bevordert de samenwerking tussen gemeentes en bewonersinitiatieven en is in te zetten als gespreksstarter, als tool bij wrijving en bij periodieke evaluaties. Het is een hulpmiddel om de samenwerking tussen gemeentes en bewonersinitiatieven te verkennen. Zo karakteriseert kennisontwikkelaar Irene Eisink (Energie Samen) de tool in de presentatie tijdens een webinar van Energy Up op woensdag 7 februari. Die samenwerking is nodig bij het aardgasvrij maken van een buurt. De Opgroeiverkenner is specifiek hiervoor gemaakt, met daarbij oog voor een goed democratisch participatieproces.

Energie Samen – de landelijke koepel en belangenorganisatie van energiecoöperaties – ontwikkelde de tool op basis van praktijkervaring van aangesloten warmte- en bewonersinitiatieven. “Gemeentes en bewonersinitiatieven werken heel graag samen, maar lopen ook wel tegen zaken aan”, zegt Eisink. “Ze begrijpen elkaar niet altijd, spreken een andere taal, hebben een andere werkwijze. Dan kan het gebeuren dat je een poosje met elkaar bezig bent en – doordat je nog niet je wijze van samenwerking hebt gevonden – een ongelooflijke samenwerkingskloof creëert.”

Schakel naar de bewoner
Dat beide partijen elkaar nodig hebben, staat buiten kijf. Bewonersinitiatieven vormen de schakel naar de bewoner in de buurt. Omdat er geen juridische dwang is – er is nog geen Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie – hebben gemeentes die democratische besluitvorming nodig. “Bewoners beslissen of zij wel of niet overgaan op een aardgasalternatief.”

Democratische besluitvorming organiseren kan dus heel mooi via bewonersinitiatieven. “De principes van open lidmaatschap, zeggenschap en – in sommige gevallen – eigendom sluiten mooi aan bij de behoefte waar gemeentes tegenaan lopen wanneer ze in de buurt aan de slag gaan met de opgave om van het aardgas af te koppelen.”

Nog een aanleiding voor de ontwikkeling: de Wet Collectieve Warmte. “Bewonersinitiatieven krijgen straks de positie om een warmtegemeenschap te vormen en warmte te leveren. Dan wil je aan de voorkant wel weten welke aspecten je te organiseren hebt.”

Hoe het werkt
De Opgroeiverkenner is op meerdere manieren in te zetten. Als gespreksstarter om steviger te gaan samenwerken, als tool bij wrijving (“om lucht te brengen”) en bij periodieke evaluaties, om de groei van de samenwerking te meten. 

De tool bestaat uit een aantal vragen voor zowel bewonersinitiatieven als gemeentes. In het geval van een bewonersinitiatief gaan die bijvoorbeeld over de organisatievolwassenheid en communicatie met bewoners. Van gemeentes wordt gevraagd aan te geven hoever men is met de beleidsontwikkeling. Beide partijen krijgen ook vragen over capaciteit, kennis en financiën. “Relevante vragen om de samenwerking mogelijk te maken.”

Vervolgens komen er vagen over hoe de samenwerking is opgetuigd: ad hoc of al formeler? Hoe wordt er gecommuniceerd? Is er een escalatieproces, “voor als het een keer niet zo lekker gaat”?  

Tot slot krijgen partijen vragen over de democratische kwaliteit van het participatieproces. Belangrijk aspect daarbij: procedurele rechtvaardigheid. Ofwel, hebben buurtbewoners op het juiste moment kunnen meebeslissen over de relevante besluiten? En is het participatieproces inclusief? 

Uit al deze vragen rollen antwoorden. Die geven bij elkaar bezien inzicht in of er lijn zit in de eigen organisatie en in de samenwerking, van ad hoc tot volledig geborgd. “Zit daar geen lijn in, dan is de vraag of je wil bewegen.” 

Meer informatie:

De Opgroeiverkenner is ontwikkeld door Energie Samen en Klimaatverbond NL, in opdracht van Stroomversnelling. De presentatie terugkijken kan: het webinar van Energy Up staat integraal online.