De Wet collectieve warmte (Wcw) heeft grote gevolgen voor de warmtesector. De verwachting is dat warmtecoöperaties een veel grotere rol in de warmtetransitie gaan krijgen. Stichting Warmtenetwerk sprak hierover met Ilonka Marselis. Zij is strategisch Adviseur Belangenbehartiging bij Energie Samen en spreekt in die rol veel met de warmtecoöperaties en is daarnaast regelmatig in gesprek met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat.

Wat zijn de implicaties van de Wcw voor Warmtecoöperaties?
“De implicaties van de Wcw zijn heel groot voor coöperaties. Ze krijgen er een hele goede positie door om warmtenetten te kunnen ontwikkelen en exploiteren. Zowel in kleinere warmtenetten met minder dan 1500 aansluitingen als in grotere warmtenetten kunnen coöperaties een belangrijke rol gaan spelen.”

Wat zijn warmtegemeenschappen? Is dat hetzelfde als een warmtecoöperatie?
“Warmtecoöperaties vallen daaronder. De criteria voor warmtegemeenschappen zeggen dat het organisaties moeten zijn waar de zeggenschap bij de eindgebruiker ligt. En dat de eindgebruikers in de buurt of in de nabije omgeving moeten wonen. Er moet sprake zijn van open toetreding en er mag geen winstoogmerk zijn. Warmtegemeenschappen zijn gedefinieerd in de Europese wetgeving. Elk land moet een rol geven aan de warmtegemeenschappen.”

Hoe gaat het toepassen van de Wcw er in de praktijk uitzien?
“Bewoners die dat willen, kunnen een actieve rol pakken in de warmtetransitie en warmtenetten ontwikkelen met veel zeggenschap voor de eindgebruikers. Ze kunnen nu plannen gaan maken. Veel hangt daarbij af van de ambitie van bewoners. Willen ze bijvoorbeeld een samenwerking aangaan in een warmtebedrijf met de gemeente of het eigendom helemaal zelf houden? Er zijn nu natuurlijk ook wijken waar dat al gebeurt.”

Hoe helpt de Wcw bewoners en warmtecoöperaties?
“Het gaat enorm helpen om de positie van warmtecoöperaties te verbeteren. Ook het landelijk waarborgfonds dat eraan komt, is een flinke steun in de rug, want nu zijn warmtecoöperaties voor financiering vaak nog afhankelijk van gemeenten. Ze krijgen ook een duidelijkere onderhandelingspositie richting de gemeente en andere samenwerkingspartners. Het is algemeen bekend dat coöperaties op een hogere tevredenheid bij bewoners kunnen rekenen en veel makkelijker benodigde handtekeningen kunnen binnenhalen. In bestaande wijken lukt het commerciële warmtebedrijven nu nog nauwelijks om warmtenetten van de grond te krijgen.”

Welke nadelen heeft de nieuwe regelgeving?
“Vanuit de warmtecoöperaties gezien, is de definitie van warmtegemeenschappen niet perfect. Zo staat hier geen gelijk stemrecht voor de deelnemers aan de coöperatie in. Terwijl dat wel het uitgangspunt van een coöperatie is. Ieder lid heeft één stem. Zo voorkom je dat mensen met meer kapitaal meer stemrecht krijgen. Dat zien we bij Energie Samen wel als een risico bij de ontwikkeling van warmtenetten. Wij streven naar een wijziging van de definitie in lijn met de definitie van een energiegemeenschap in de Energiewet. Daarnaast is het uitgeven van de warmtekavels door gemeenten ook een risico, met name omdat zij zelf ook in kunnen schrijven op die kavels en dat kan concurrentie met een warmtegemeenschap geven. Gelukkig is er vaak wel goede communicatie over het uitgeven van de warmtekavels door de gemeente.”

Hoe kijken gemeenten naar de samenwerking met warmtecoöperaties?
“Ik merk vooral dat ambtenaren het realiseren van warmtenetten in bestaande wijken als een behoorlijke uitdaging zien. Daarom zien ze zeker ook de waarde in van het samenwerken met lokale initiatieven en beseffen ze dat ze zo verder kunnen komen in de warmtetransitie. Maar het risico is de rolverdeling in het warmtenet, die moet wel evenwichtig zijn. Een mooi voorbeeld is de samenwerking tussen de gemeente Gooise Meren en Wattnu in het Warmtenet Muiderberg, daar is de warmtecoöperatie echt eigenaar van het warmtenet en faciliteert de gemeente. In Groningen is het warmtenet in publieke handen en is er gekozen voor een samenwerking met de coöperatie Grunneger Power via een overeenkomst. Wij sturen daar niet in vanuit Energie Samen, leden kiezen zelf wat voor model voor hun het beste werkt, gezien de lokale omstandigheden. We zien uiteraard wel dat er meerwaarde is voor eigendom bij de coöperatie. Dat geeft ook meer zeggenschap en zekerheid voor de eindgebruiker.”

Is het opzetten van een warmtenet niet te ingewikkeld voor een coöperatie?
“Het zijn erg complexe projecten met lange processen die specialistische kennis vereisen. Het is ook ingewikkeld voor gemeenten. Maar het speelveld ontwikkelt zich snel en coöperaties kunnen veel inhoudelijke en procesmatige ondersteuning krijgen. En ook financieel gezien wordt het beter. Zo is in April het ontwikkelfonds warmte geopend. Via dit fonds kunnen coöperaties een lening krijgen om de ontwikkelfase te financieren en ondersteund te worden. Met andere woorden; door de huidige ontwikkelingen wordt het juist makkelijker om een warmtenet te ontwikkelen voor coöperaties. En als het over leveringszekerheid gaat, denk ik dat warmtecoöperaties bekwaam genoeg zijn om dit te regelen. Ze moeten voldoen aan dezelfde eisen als de huidige warmtebedrijven.”

Wat wordt de rol van de bestaande warmtebedrijven in het nieuwe speelveld?
“Zij kunnen expertise inbrengen. Dat gebeurt nu al. Bedrijven als Firan en Kelvin werken al veel samen met coöperaties. Bovendien kopen warmtecoöperaties veel diensten in, daar kunnen commerciële partijen natuurlijk op inspelen.”

Wanneer kunnen de warmtecoöperaties profiteren van de Wcw?
“Momenteel is EZK het advies van de Raad van State aan het verwerken en streeft het ernaar voor het zomerreces een nieuwe versie van de wet in te sturen naar de Tweede Kamer voor behandeling. Dan is er nog steeds een kans dat de wet  op 1 januari 2025 in werking treed, maar waarschijnlijker is dat dit vertraging op zal lopen. Veel coöperaties zien er echt naar uit, dus laten we hopen dat het snel gaat.”