Koude (en warmte) Houthavens
De oude Houthaven aan het IJ in Amsterdam wordt getransformeerd in een prachtige nieuwbouwwijk met duurzame voorzieningen. Het is de eerste woonwijk met een grootschalige voorziening voor warmte én koude. De warmte komt van de centrale van AEB en verder nog restwarmte van de rioolwaterzuivering en industrie. De koude komt uit het IJ en wordt ‘s winters opgeslagen in de bodem.
Nieuwbouwwijk naar 100% duurzaam
In de Amsterdamse nieuwbouwwijk Houthaven wordt toegewerkt naar 100 procent duurzaamheid. De 234 huizen van ‘Blok 0’ zijn daarvoor aangesloten op het warmtenet. Net als enkele scholen, bedrijven, ateliers en een hotel in de wijk. De aansluiting op stadsverwarming, waarvoor Afval Energiebedrijf Amsterdam (AEB Amsterdam) de warmte levert, vormt het voorlopige sluitstuk van de duurzame energievoorziening in de toonaangevende wijk, die nu helemaal energieneutraal is.
Vroeg nadenken
Wie er op het idee kwam om de wijk niet alleen milieuvriendelijk te verwarmen, maar ook duurzame koude aan te bieden? Projectdirecteur Martin Buijck van Westpoort Warmte (WPW) – een joint venture van Nuon (Vattenfall) en AEB Amsterdam – noemt de naam van Co Stor, destijds verantwoordelijk opdrachtgever voor de bouw van Houthaven: “Hij zei: ‘ik wil niet alleen een rode knop, maar ook een blauwe.’ We zien de behoefte aan koeling toenemen, omdat de temperatuur in nieuwbouwwoningen in de zomer aardig kan oplopen. Goed dat hij dat toen al zag aankomen, en hierop regie durfde te voeren, in plaats van te wachten tot de vraag zou komen vanuit de markt. Als je duurzame, energieneutrale woningen wilt bouwen, kun je dat het beste centraal doen, stelt Buijck. “Je moet al zo vroeg mogelijk in de planvorming nadenken over hoe je dat vormgeeft, en energieleveranciers daarbij betrekken. Dat is één van de belangrijkste redenen voor het succes van Houthaven.” Projectmanager Muriël Hendrikse noemt het vroege besluit als belangrijke succesfactor: “Warmte Koude Opslag (WKO) vereist een bepaald soort leidingen die door het gebied lopen. Daar moet je wel de ruimte voor hebben. En in een al bebouwde omgeving kun je niet overal putten slaan. Daarom is het goed dat van begin af aan is gezegd: het kan en moet hier helemaal duurzaam.”
De keuze om de duurzame lat hoog te leggen, kwam ook voort uit de wens van de bewoners van ‘Blok 0’, de pioniers van Houthaven, weet Hendrikse. “De initiatiefnemers daarvan – groepen particulieren die zelf appartementencomplexen hebben neergezet – gingen voor 100 procent energieneutrale woningen. Dat wilden we faciliteren. Tegelijk was het voor ons aanleiding om te kijken: hoe kunnen we de héle wijk duurzaam maken? Bij dat onderzoek kwam ook duurzame koeling op tafel, en het idee om hiervoor water uit het IJ te gebruiken.”
Unieke combinatie
Wat de duurzame wijk uniek maakt, is dat de huizen worden gekoeld door een combinatie van koudeopslag (KO) in de bodem en oppervlaktewater uit het IJ. “Beide technieken worden hier en daar al gebruikt, maar het is voor het eerst in Nederland dat we ze in combinatie met elkaar toepassen,” vertelt Buijck. “Een deel van het jaar koelen we de woningen rechtstreeks met water uit het IJ. In de zomer, wanneer dat niet koud genoeg is, maken we gebruik van water dat in de winter is opgeslagen in de koudebron. Ook gebruiken we het IJ-water om de bodem thermisch in balans te houden.”
Koelen met oppervlaktewater heeft een groot duurzaamheidsvoordeel, stelt Cees Groot, als adviseur energieneutraal bouwen al negen jaar betrokken bij Houthaven. “Op andere plekken in de stad wordt het koelwater voor WKO-systemen gekoeld door koude lucht. Maar water heeft een veel grotere soortelijke massa, en heeft het grootste deel van het jaar een temperatuur die dichter in de buurt ligt van wat je nodig hebt. Dat levert een hoger rendement op, en daardoor heb je genoeg aan een kleinere bodembron, die minder energie kost: goed voor de energieprestatie van de wijk.”