Commitment en financieringsmogelijkheden zijn belangrijke voorwaarden bij het slagen van de warmtetransitie, vertellen Jade Oudejans en Martijn van Lier van adviesbureau Over Morgen. In de projecten die zij gedaan hebben zijn veel verschillen, maar ook overeenkomsten. De gemeenten hebben, volgend uit het Klimaatakkoord, allemaal hetzelfde doel: een aardgasvrije woningvoorraad in 2050.

 

“We hebben als organisatie ervaring met aardgasvrije wijken in Apeldoorn, Driebergen, Hoorn, Sliedrecht en Amsterdam. Uit deze projecten hebben we lessen geleerd.” Martijn van Lier van adviesbureau Over Morgen legt uit dat de accenten per project verschillen, maar dat er ook overeenkomsten zijn. “Belangrijk is bijvoorbeeld dat je met alle partijen in de wijk al in een vroeg stadium spreekt en dat je belastende onderwerpen niet mijdt. Daarnaast wil je graag achterhalen welke thema’s er nog meer spelen in een wijk of buurt. En goede communicatie is in dit soort projecten onontbeerlijk. Je kunt niet zomaar aan de slag gaan en zeggen, ‘we zien wel’. Je moet iedereen meenemen.”

 

Stappenplan
Jade Oudejans, ook van Over Morgen, merkt dat er bij betrokken partijen in de warmtetransitie behoefte is aan structuur. “Gemeenten zijn op zoek naar houvast. Een stappenplan kan daarbij helpen, zodat alle betrokkenen weten waar ze aan toe zijn en waar ze aan moeten denken. Het begint allemaal met commitment. Vervolgens kan de gemeente stap voor stap een wijkuitvoeringsplan opstellen. Dat is een enorme klus, waar soms best twee jaar voor uitgetrokken kan worden. Daarna kom je pas in de aanbiedings- en ontwerpfase. Na akkoord van voldoende eigenaren kan begonnen worden met de uitvoering. En als het warmtenet er eenmaal ligt is monitoring en nazorg natuurlijk erg belangrijk.” Het initiatief voor het onderzoek naar een lokaal warmtenet ligt momenteel vaak bij gemeenten, legt Oudejans uit. “Zelfs als er lokale initiatieven betrokken zijn, zoals in Amsterdam op het WG-terrein, blijft de gemeente een belangrijke partner.”

 

Commitment
Zonder commitment van belangrijke partners lukt het niet om een warmtenet aan te leggen in een buurt of wijk, zegt Oudejans. “De betrokkenheid van de lokale woningcorporatie is vaak nog het meest essentieel. Als daar twijfels zijn, kun je eigenlijk niet door omdat zonder woningcorporatie de businesscase niet rond te krijgen is.” Als commitment er bij alle partijen wel is, kan dat ondanks tegenslagen helpen om een warmtenet toch van de grond te krijgen, weet Van Lier. “In Didam waar we samenwerken met de woningcorporatie Plavei en netwerkbedrijf Firan lukte het niet om een subsidie vanuit het Programma Aardgasvrije wijken binnen te halen. Desondanks zijn we erin geslaagd het warmtenet van de grond te krijgen. Als alle partijen er maar achter gaan staan en de einddoelen in het vizier houden. Als adviseur begeleiden wij ze hierbij.”

 

Onzekere fase
De warmtetransitie bevindt zich in een onzekere fase, legt Oudejans uit. “Momenteel zie je dat de plannen voor de eerste wijken in veel gemeenten nog onzeker zijn. Dat is lastig want veel partijen zoeken juist naar zekerheid. Een netbeheerder bijvoorbeeld doet zijn investeringen normaal gesproken voor decennia vooruit.” Welke rol de gemeente precies inneemt in het proces van aardgasvrije wijken, is volgens Van Lier wisselend. “Er is niet één aanpak voor elke situatie, maar er zijn wel overeenkomsten. De gemeenten hebben allemaal de regierol om te komen tot een aardgasvrije woningvoorraad in 2050. En ze zijn allemaal bezig met het opstellen van de transitievisies warmte. Er is niet altijd sprake van een bewoners- of marktinitiatief dus sommige gemeenten kiezen er dan voor om zelf te initiëren, zoals in Didam is gebeurd samen met de woningcorporatie.” Het delen van kennis over aardgasvrije wijken kan beter, meent Oudejans. “Tot nu toe wordt de opgebouwde kennis maar minimaal gedeeld, terwijl ik denk dat het echt kan helpen om vergelijkbare projecten ervaringen te laten delen. De proeftuinen zijn slechts een klein deel van het totale aantal wijkaanpakken in Nederland.”

 

Uitdagingen
Op het gebied van betaalbaarheid liggen er nog flinke uitdagingen, vertelt Van Lier. “In Didam combineert de woningcorporatie renovatie met de aanleg van een warmtenet. Het is de goedkoopste manier om deze woningen klimaatneutraal te maken, maar je hebt wel te maken met een onrendabele top.” Dat maakt de aansluiting van particuliere woningen lastig, vertelt Oudejans. “Woonlastenneutraal gaat niet lukken, dus dat betekent dat mensen zelf moeten investeren. Als we vragen aan bewoners wat ze ervoor over hebben om hun woning aardgasvrij te maken, komt dat niet in de buurt van de werkelijke kosten. Dus het stapelen van subsidies in dit soort projecten is nu nog nodig, zodat mensen een relatief kleine eigen bijdrage hoeven te betalen.”

 

Startmotor
Ook voor woningcorporaties is dit een lastige constatering, legt Oudejans uit. “Woningcorporaties fungeren als startmotor in bepaalde wijken, maar ze vragen zich wel af wanneer de gemeente over de brug komt met de particuliere woningen. Want anders is het natuurlijk geen startmotor.” Ook het Programma Aardgasvrije Wijken heeftonlangs bruikbare lessen verzameld, aldus Oudejans. “De proeftuinen kosten tijd en geld en de opschaling is nog een uitdaging, ook gezien de capaciteit bij gemeenten. Het tempo ligt laag, en met de huidige capaciteit kunnen gemeenten onmogelijk versnellen, nog afgezien van de betaalbaarheid en juridische randvoorwaarden die nog niet ingevuld zijn.” Van Lier ziet ook uitdagingen. “Financieringsmogelijkheden zijn essentieel. Je moet kiezen voor een bepaalde infrastructuur, maar die mogelijkheden zijn er nu niet. Als aardgas eruit gaat en er geen hernieuwbaar gas voorhanden is, zijn er voor warmte nog maar twee mogelijkheden, all-electric of een warmtenet.” Oudejans vult aan. “Gemeenten moeten zich realiseren dat 100% draagvlak niet gaat lukken. Zelfs met een bijdrage van nul euro krijg je nog niet alle mensen mee, dat zie je bijvoorbeeld in Purmerend. De mogelijkheid om aardgasaansluitingen uit de wijk te halen komt eraan, maar dat is politiek een moeilijke overweging.”

 

Op de foto (v.l.n.r.):

1. Huis aangesloten op warmtenet (Over Morgen)

2. Martijn van Lier (Over Morgen)

3. Jade Oudejans (Over Morgen)