Langzamerhand begint de Vlaamse overheid het gedachtengoed van Warmtenetwerk Vlaanderen te omarmen. Tot eind 2019, toen de nieuwe regering aantrad, bleef centrale planning leidend. Met warmtenetten gaat dat toch iets minder. “De laatste twee jaar zijn bronnen op laagwaardige warmte in opkomst. Daarmee krijgen gemeenten en intercommunales een grotere rol”, zegt Tom Prinzie van Warmtenetwerk Vlaanderen. 

Prinzie is ondervoorzitter van Warmtenetwerk Vlaanderen en energie-expert bij Van Marcke Engineering (Kortrijk). In de lente van 2019 heeft hij op deze website zijn zandlopermodel gepresenteerd. Dat dit model mede voor die omslag heeft gezorgd, vindt hij te veel eer. Wel weet hij dat de koers van de regering is veranderd.

“De laatste jaren is er veel actie gaande”, zegt hij. “Warmtenetten zitten in de lift maar we vrezen dat de ontwikkeling van warmtenetten mogelijk zou kunnen worden afgeremd als er een monopolie vanuit de overheid zou worden toegewezen. Ik hoop dat een vernieuwde aanpak bij Fluvius (de Vlaamse stroom- en gasbeheerder) kan leiden tot een versnelde transitie. Een eerlijke en gezonde competitie, gecontroleerd door de overheid, kan mogelijk een heel succesvolle weg worden. Van onderop de warmtenetten vormgeven doet daarenboven meer recht aan democratische besluitvorming en de onderlinge verschillen tussen warmtenetten.”

Een warmtekaart van de VREG (Vlaamse Regulator voor de Elektriciteits- en Gasmarkt) bestaat al sinds 2015. Vorig jaar publiceerde VEKA (Vlaams Energie- en Klimaatagentschap) een nieuwe online warmtekaart. Wat wordt daarmee gedaan?
“De warmtekaart is nu veel gedetailleerder geworden”, antwoordt hij. “Alle gegevens van bestaande warmtenetten zijn erin vastgelegd. Ook heeft de nieuwe regering verordend dat gemeenten en steden een zogenaamd warmtezoneringsplan moeten opzetten waarin ze voor elke locatie moeten aangeven waar de meeste kansen voor duurzame warmte liggen, hetzij met warmtepompen, hetzij met warmtenetten. De warmtekaart kan die keuzes inzichtelijk maken en dubbele investeringen vermijden.”

“Daar komt nog bij”, zo vervolgt hij, “dat netaansluitingen voor aardgas bij nieuwbouwprojecten vanaf 25 wooneenheden sinds januari 2021 verboden zijn (en vanaf 2022 voor maximaal 15 wooneenheden). Na 2026 geldt een verbod op aardgas als verwarmingsbron.”

Warmtenetwerk Vlaanderen bestaat nu tien jaar. Welke mogelijkheden zien jullie naast hogetemperatuurwarmtenetten?
“Ons netwerk was de eerste acht jaar hoofdzakelijk bezig met warmte uit afval en restwarmte van de industrie. De laatste twee jaar zijn ook lagetemperatuurwarmtebronnen sterk in opkomst, denk aan riothermie en aquathermie. Zo wordt onderzocht of de gevangenis van Antwerpen verwarmd kan worden door rioolwater en met warmtepompen opgekrikt tot de gewenste ruimteverwarming.”

Aquathermie kan op gespannen voet staan met biodiversiteit vanwege de thermische schok (verstoring van het lokale ecosysteem door wisselingen in temperatuur). Hoe gaat Vlaanderen daarmee om?
“We waren verbaasd hoeveel elektriciteit er uit stromend water en rivieren kan worden gehaald: vele duizenden kilowatts per locatie. Te vaak kijken we echter alleen naar de opbrengsten: je kan weliswaar zonnepanelen op water neerleggen en 15 procent meer rendement halen maar als flora en fauna daaronder lijden? Als lid van natuurpunt.be heb ik daarover menig stevige discussie gevoerd. Hoe valt de energietransitie met behoud van biodiversiteit door te voeren?”

Vlaanderen is volgens Prinzie sterk in gespecialiseerde software. “Extraqt (KU Leuven) heeft een ‘digital twin’ voor aquathermie ontwikkeld die laat zien wat er gebeurt wanneer je met een warmtepomp energie aan een rivier onttrekt. Ze simuleren een pluim die de grootte en het volume voor stroomafwaarts weergeeft en welke impact dat op de biodiversiteit heeft. Ook Van Marcke Engineering heeft hydraulische software voor rio- en aquathermie. Daaraan werken nu acht personen. De Vlaamse waterweg (vergelijkbaar met Rijkswaterstaat) kan op grond daarvan mede beslissen wat de afstand tussen de bronnen voor aquathermie moet zijn.”

Net als Nederland is België een gasland: wij exporteerden tot voor kort ons aardgas, jullie importeren het via de terminal van Zeebrugge. Wat is de invloed van jullie gasprijs op warmtenetten?
“Tot 2012 bestond de verplichting om Vlaamse woningen op gas aan te sluiten. Jaarlijks worden er 200.000 gasketels geplaatst tegenover slechts 30.000 warmtepompen. Dat zorgt voor een ‘lock-in’ qua energietransitie. Wat we graag zouden willen, is een aansluitpremie wanneer huishoudens voor warmtenetten kiezen, net als in Nederland. Per individuele woning is dat een dure oplossing. Ziekenhuizen, scholen, appartementencomplexen en flats kunnen overigens prima op warmtenetten worden aangesloten.”

“Tot oktober vorig jaar hadden we historisch lage gasprijzen, ongeveer de helft van Nederland. Dat is de laatste maanden rap veranderd. Gasprijzen vliegen door het dak. Hadden onze huishoudens eerder gemiddeld zestig euro aan stookkosten per maand, vierhonderd euro per maand is allang geen uitzondering meer. Mede door de eertijds zo lage gasprijzen zijn veel van onze woningen slecht geïsoleerd.”

“Smalend wordt wel eens gezegd dat onze begroting steunt op het verschil in prijs voor gas tussen Vlaanderen en Nederland. Net als in Nederland is de prijs van warmte aan die van aardgas gekoppeld. Het NMDA-principe (niet meer dan anders) ging tot voor kort ook in Vlaanderen op. Daarvan wordt voorzichtig afscheid genomen. IVBO, de intercommunale voor de stad Brugge en omstreken, heeft recent in een tunnelafspraak vastgelegd dat de prijs voor de eindgebruiker van een warmtenet niet hoger mag zijn dan 70 Megawatt per jaar, dus veel lager dan aardgasprijzen.”