Eind oktober 2023 heeft coöperatie MeerEnergie een lening van ruim twee miljoen euro van gemeente Amsterdam gekregen voor hun warmtebedrijf dat warmte uit het datacenter van Equinix zal halen. ‘Er moet wel iets gebeuren om onze woningen klimaat- en toekomstbestendig te maken’, zegt Ardine Nicolaï, mede-initiatiefnemer en voorzitter van MeerEnergie.

Frankendael, restaurant Merkelbach, een druilerige middag. Het landhuis is als enige overgebleven van de vele buitenhuizen die welgestelde burgers in de 17de en 18e eeuw aan de rand van de stad lieten bouwen. Tot begin 20ste eeuw was dit een agrarisch gebied. Vanaf het Interbellum (1919-1939) werd Watergraafsmeer, nu onderdeel van stadsdeel Oost, in hoog tempo bebouwd. Betondorp, waar Johan Cruijff opgroeide, is de grens met gemeente Diemen. 

Ongeveer 80% van de woningen van Middenmeer, waar MeerEnergie het warmtenet wil realiseren, is in particulier eigendom. Een deel hiervan wordt particulier verhuurd. Een kleine 20% is sociale huur. De meeste huizen dateren uit de periode 1880-1950. Ruim de helft daarvan heeft energielabel C of lager en is matig tot slecht geïsoleerd. We hebben met Ardine Nicolaï, die in 2022 door het Nationaal Warmtecongres is uitgeroepen tot warmtetransitiemaker van het jaar, afgesproken op deze markante plek om het te hebben over het nieuw aan te leggen warmtenet. 

Waarom hebben jullie een coöperatie opgericht?
“Toen we als coöperatie in 2015 begonnen bestond het begrip ‘aardgasvrije wijk’ nog niet. Wel was meteen duidelijk dat we warmte uit duurzame bronnen wilden halen en dat we onze energievoorziening, als basisbehoefte, democratisch wilden organiseren. Dat is altijd zo gebleven. Eerst keken we naar restwarmte uit de Jaap Eden schaatsbaan, aan de grens van de wijk (zie kaartje), maar het datacenter van Equinix kan het hele jaar warmte leveren. Ook heeft het datacenter ruim tien keer zoveel thermische energie, genoeg voor vijfduizend woningen.”

Hoe verloopt de samenwerking met de gemeente?
‘’Een warmtebedrijf, opgericht door een bewonerscoöperatie, is in Nederland op deze schaal niet eerder gerealiseerd. Er is tijd nodig geweest om elkaar te begrijpen en om samen stappen te kunnen zetten. Nu hebben we in de samenwerking met de gemeente een vorm gevonden waarin alle belangen een plek krijgen en waarmee we verder komen.”

“Voor de aanleg van een warmtenet van deze omvang (5000 woningen) zijn miljoenen euro’s nodig. Omdat een deel van Middenmeer voor groot onderhoud toch op de schop moest, besloot de gemeente om, tegelijkertijd met het graafwerk, een deel van de leidingen aan te leggen. De volgende stap is een warmtebedrijf op te richten. Daarvoor moeten we wel kosten maken. Dat geld hebben we niet. Gelukkig heeft de gemeente een lening gegeven, in drie tranches. Zo kunnen we ons warmtebedrijf eindelijk echt gaan oprichten!”

Hoe gaat jullie warmtenetwerk er in 2026 uitzien?
“Een van de hobbels die we moeten nemen, is de transportleiding vanaf Amsterdam Science Park, die tussen Middenmeer en de warmtebron ligt. Die doorkruist de spoorlijn, vijf meter onder NAP. Technisch valt het wel te realiseren, net als de rest van de infrastructuur. De schaal waarop we dit doen, en de combinatie met restwarmte uit datacenters is echter uniek. Niet voor niets worden we regelmatig bezocht door geïnteresseerden op lokaal niveau en beleidsmakers uit de EU.”

“Equinix levert restwarmte gratis”, vervolgt ze. “Zij hebben een toezegging voor tenminste twintig jaar gedaan. De behoefte aan datacenters zal eerder toenemen dan afnemen. En Science Park in Amsterdam is een van de grootste internetknooppunten in Europa. Dat verandert niet. Die warmte krikken we via een centrale warmtepompinstallatie tot circa 75 graden op voor woningen in de wijk. Als de restwarmte van Equinix door meer efficiënte koeling qua temperatuur hoger uitvalt, dan hoeft de installatie minder te draaien en wordt de businesscase nog interessanter. Voor de aanleg van het warmtenet werken we samen met Firan, infraspecialist nieuwe energie en dochter van netwerkbedrijf Alliander.”

Wel merkt Ardine wel op dat MeerEnergie, in de infra van het toekomstige warmtebedrijf, een meerderheidsbelang wil hebben. “Zeggenschap is ons bestaansrecht”, zegt ze stellig. “We willen zeggenschap over hoe we verduurzamen en wat de verhouding is tussen het vastrecht en de verbruikskosten. Collectieve oplossingen zijn het beste voor de bestaande bouw. Er moet zo snel mogelijk iets gebeuren om onze woningen klimaat- en toekomstbestendig te maken. Elk warmtenetwerk in de bestaande bouw kent nu nog een onrendabele top.”

Wat wordt de grootste uitdaging?
“We hebben 85 procent van onze inwoners nodig die meedoen. De laatste fase wordt het spannendst: als bewoners het aanbod accepteren en het contract ondertekenen. De aansluitkosten moeten wel betaalbaar blijven. Woningen in Middenmeer zijn matig tot slecht geïsoleerd. Onderzoek van ingenieursbureau DWA heeft uitgewezen dat andere oplossingen, zoals ‘all electric’ met een eigen warmtepomp, veel duurder zijn; vooral omdat de woningen hiervoor grondig geïsoleerd moeten worden. Ons warmtenet is een goede oplossing”, besluit ze.