Bijna alle Nederlandse gemeenten hebben inmiddels de Transitievisies Warmte (TVW) vastgesteld. Daarin staat beschreven welke wijken er aardgasvrij worden in 2030 en wat hiervoor de kaders zijn. Tegelijkertijd geeft het Planbureau voor de Leefomgeving in haar Jaarlijkse Klimaat- en Energieverkenning aan dat het aandeel hernieuwbare warmte in de gebouwde omgeving achterblijft bij de doelstellingen. Dit schuurt aan alle kanten en de noodzaak tot opschalen en versnellen wordt daarmee steeds groter.

 

De urgentie van de warmtetransitie en de huidige stand van zaken roepen de nodige vragen op. Is de tijd van experimenteren en proeftuinen nu voorbij? Is de tijd van vrijwilligheid voorbij? Is er behoefte aan meer regie? Wie gaat de transitie financieren? Voor de beantwoording van deze vragen – en meer – heeft Stichting Warmtenetwerk een kwalitatief onderzoek gehouden onder gemeenten. De uitkomsten en bevindingen zijn samengevat in het Whitepaper ‘Warmtetransitie: van pionieren naar opschalen en versnellen’.

 

Doel van het onderzoek
Eind 2021 heeft TwynstraGudde het onderzoek in opdracht van Stichting Warmtenetwerk uitgevoerd. Zij hebben hiervoor 10 gemeenten, die ervaring hebben met het proces rondom de besluitvorming over collectieve warmtevoorzieningen, geïnterviewd. De doelstelling van het onderzoek is om met de uitkomsten daarvan andere gemeenten, die daar nog geen ervaring mee hebben, te kunnen ondersteunen met kennis uit de praktijk. Hiermee beogen we zoveel mogelijk gemeenten op weg te helpen in het vervolgproces ná de vaststelling van de TVW en zo gerichter tot een visie en rolbepaling op het gebied van collectieve warmtenetten te komen.

 

Pioniersfase
Uit de inventarisatie blijkt dat gemeenten de eerste en soms zelfs al forse stappen richting aardgasvrije wijken hebben gezet. Daar zijn grote én bescheiden successen behaald, is veel geleerd en soms veel leergeld betaald. Wat met name opvalt zijn de fundamenteel verschillende opvattingen over marktordening (is warmtevoorziening publiek of privaat), dat er veelal kleinschalig is gestart, er veel gebruik wordt gemaakt van subsidies en er relatief weinig kennis en ervaring wordt uitgewisseld tussen gemeenten.

Dit zijn uitkomsten die passen bij de pioniersfase van de warmtetransitie. Als we daarbij tevens kijken naar de conclusies uit het PBL-rapport, staan gemeenten nu op het cruciale punt om door te pakken.

 

Na de vaststelling van TVW
Het Whitepaper biedt gemeenten handreikingen en tips, die helpen bij het nemen van de volgende stap(pen) ná het vaststellen van de TVW. In het onderzoek van Stichting Warmtenetwerk werd gevraagd naar de grootste uitdagingen waar gemeenten voor staan bij het uitrollen van de Transitievisies Warmte. Met name de volgende 3 uitdagingen zijn te herleiden uit de antwoorden:

• Van aardgas af is belangrijk, enerzijds kunnen (en willen) gemeenten hun bewoners niet dwingen, anderzijds hebben gemeenten momenteel beperkt instrumentarium om de overstap voor elkaar te krijgen; een duidelijke uitspraak over aansluitplicht op een ‘meer duurzame oplossing’ wordt nu gemist

• Gemeenten hebben van het Rijk de regie gekregen, maar niet de instrumenten (zoals bevoegdheden, weigeringsgronden voor initiatiefnemers, verplichting om – op termijn – over te schakelen op meer duurzame warmte, financiële middelen). Gemeenten missen hierin een ambitie, actie en regie van het Rijk

• Na de consultatieronde van de Wet Collectieve Warmtevoorziening staan we stil, intussen duurt de impasse voort, iedereen wacht af

 

Wat kan het Rijk doen?
In het Whitepaper is bij wijze van conclusie een aantal suggesties opgenomen, die gemeenten doen aan het Rijk. Want de tijd van pionieren is voorbij, om de klimaatdoelen te bereiken moeten we sneller opschalen. Dit is een race en een marathon tegelijk, waarvoor duidelijke regie, spelregels, middelen en repliceerbare aanpakken nodig zijn. Als deze randvoorwaarden niet worden ingevuld, komt het bereiken van de klimaatdoelen in de gebouwde omgeving nog verder onder druk te staan.

 

Wat kan Stichting Warmtenetwerk doen?
Stichting Warmtenetwerk zet zich samen met haar deelnemers, waaronder ook veel gemeenten, in voor de energietransitie. Daarbij ondersteunen wij graag gemeenten in hun ambities om de warmtetransitie tijdig voor elkaar te krijgen.

Wij zien dit Whitepaper als inspiratie voor gemeenten en als één van de middelen om het debat en kennisdeling te ondersteunen. Daarnaast faciliteren wij graag de mogelijkheden voor onderling contact tussen ambtenaren die bezig zijn met de warmtetransitie. Ook kunnen gemeenten ruggespraak houden met partijen in ons netwerk.

 

Wegwijzer voor gemeenten en woningcorporaties
Duurzame warmtenetten zijn er voor de lange termijn. Ze gaan decennia mee en je kan er duurzame bronnen van het heden én van de toekomst op aansluiten. Lange termijn betekent ook toekomstbestendig samenwerken. Dit is een zoektocht voor gemeenten en woningcorporaties. Met wie werk je samen en hoe doe je dat? Hoe kan je samen kansen oogsten en drempels overwinnen? En hoe houd je hierbij het publieke belang als kompas?

Op het platform van Stichting Warmtenetwerk helpen wij gemeenten en woningcorporaties verder met deze zoektocht. Wij zitten in het centrum van deze vraagstukken doordat wij deelnemers uit de hele warmteketen vertegenwoordigen. Op deze pagina vindt u handvatten, praktijkvoorbeelden, deskundige partners en mogelijkheden voor ruggespraak met onze community.

 

Waar vindt u het Whitepaper?
Het Whitepaper ‘Warmtetransitie: van pionieren naar opschalen en versnellen’ is hier te downloaden.

 

Praktische routekaart
Naar aanleiding van het onderzoek en het Whitepaper hebben wij een handige routekaart gemaakt, die houvast biedt op de route naar collectieve warmtevoorzieningen in gemeenten en wijken. Op de kaart zijn de hordes weergegeven die er onderweg nog genomen moeten worden, zien we welke uitdagingen we tegenkomen en wat er verder nodig is om de klimaatdoelen te bereiken. De routekaart biedt inspiratie voor gemeenten en het rijk, ingegeven door de dagelijkse praktijk van de 10 gemeenten die meegedaan hebben aan het onderzoek.

 

Want de tijd van pionieren is voorbij, om de klimaatdoelen te bereiken moeten we snel opschalen!

U kunt de routekaart hier downloaden.