De Eusebiuskerk in de historische binnenstad van Arnhem is de laatste jaren grondig gerenoveerd. De aansluiting op het lokale warmtenet is een van de maatregelen waarmee het monumentale gebouw zich voorbereid op een duurzame toekomst. In de afgelopen tien jaar stond de toren van de Eusebiuskerk in de steigers. De werkzaamheden aan de toren waren onderdeel van een grootschalige restauratie van het monumentale gebouw uit de vijftiende eeuw.

Behouden en vernieuwen
Om het restauratieproces in goede banen te leiden, schakelde het bestuur van de Eusebiuskerk Peter Koelewijn in, architect en bouwkundige. Koelewijn werd gevraagd elementen toe te passen die ervoor zorgen dat het gebouw de komende twintig jaar kan inspelen op de maatschappelijke behoefte. ‘We wilden dus niet alleen behouden wat er is, maar de kerk ook klaarmaken voor de toekomst’, vertelt hij. ‘Zo kwamen we op het idee van glazen balkons rondom de toren, zodat mensen van buitenaf de bijzondere architectuur van de kerk kunnen bewonderen. Ook wilde de kerk stappen zetten op het gebied van duurzaamheid.’
 
De verduurzaming van de kerk begon met de wens om een tijdelijk gebouw met installaties aan de noordkant van de kerk te slopen. ‘Dat gebouw stond er inmiddels al 25 jaar en was een doorn in het oog van Arnhemmers’, legt Koelewijn uit. ‘Ik was van mening dat we de cv-ketels niet zomaar op een andere plek zouden moeten hangen. Dit bood kansen, ook omdat er altijd malheur was met de cv-ketels én ze op dat moment aan vervanging toe waren.’

 
Primeur voor stadswarmte
Koelewijn ontdekte dat er in de buurt van de kerk al leidingen voor het warmtenet lagen. “Omdat we er in de planvorming voor hadden gekozen om de vloerverwarming in de kerk met zo’n duizend vierkante meter uit te breiden, werd stadswarmte een wel heel interessante optie.’
 
Het warmtenet van Vattenfall kwam dus praktisch langs de kerk en zou al worden uitgebreid. ‘Ook de nieuwbouwwoningen die rondom de kerk worden gebouwd en de nieuwe bioscoop worden aangesloten op stadswarmte’, vertelt Annemarie Sent, accountmanager bij Vattenfall voor de regio Arnhem-Nijmegen. ‘Het was logisch dat ook de Eusebiuskerk daarvan kon profiteren. Arnhem heeft hierdoor een primeur: dit is de eerste historische kerk in Nederland die op stadswarmte is aangesloten.’
 
Arnhem heeft nog een innovatie: om de kelder uit te breiden ten behoeve van toiletruimten en de technische ruimte heeft de Stichting Eusebiuskerk namelijk een ondergrondse betonnen bak laten aanleggen. Dit is uniek voor werkzaamheden rondom een historische kerk. ‘De warmteleidingen van Vattenfall gaan naar binnen via deze betonnen wand in de kelder. Hierdoor hoefden wij niet door de hele dikke muren van de kerk te boren’, vertelt Sent.
 
 
Gebalanceerd verwarmingssysteem
De kerk beschikt over een uitgebalanceerd verwarmingssysteem. Koelewijn legt uit: ‘De vloerverwarming zorgt voor een comfortabele vloertemperatuur. We hebben voor een groter oppervlakte vloerverwarming gekozen dan waar normaal gesproken mensen zitten, zodat de kou die via de ramen naar binnen komt, kan worden opgevangen. De vloerverwarming is goed voor 40 procent van het warmteverbruik van de kerk.’
 
Om aan de overige 60 procent van de warmtevraag te voldoen, maakt de Eusebiuskerk gebruik van heaters. ‘Op dit moment zijn dat er 22, die op acht meter hoogte hangen. Heaters zijn heel efficiënt, omdat ze gebruikmaken van stralingswarmte. Dat houdt in dat ze niet de lucht in de kerk verwarmen, maar direct de bezoekers.’ Koelewijn wijst erop dat de heaters weliswaar nu nog op aardgas functioneren, maar dat er serieuze plannen zijn om daar een duurzaam alternatief voor te gaan gebruiken.

 
Onafhankelijk van fossiel
De ambitie van de Eusebiuskerk is groot: binnen circa zes jaar onafhankelijk zijn van fossiele brandstoffen. De aansluiting op stadswarmte is de eerste grote stap die daarmee is gezet. ‘In vergelijking met een cv-ketel bespaart stadsverwarming in Arnhem al 79 procent CO2’, licht Sent toe. ‘Stadswarmte is dan ook een belangrijke pijler van de ambitie van Vattenfall om binnen een generatie fossielvrij leven mogelijk te maken.’
 
Volgens Sent zijn projecten zoals de Eusebiuskerk een mooie showcase van wat er allemaal mogelijk is met stadswarmte. Steeds meer kerken tonen interesse in verduurzaming. Koelewijn vult aan: ‘Zeker als een kerk al convectoren of vloerverwarming heeft, dan kan stadswarmte heel aantrekkelijk zijn, mits er natuurlijk in de buurt al een warmtenet ligt. Verder heeft iedere kerk zijn eigen uitdagingen, waardoor verduurzaming van deze monumenten grotendeels maatwerk is. Het is dan ook heel goed om te zien dat steeds meer kerken willen weten hoe de Eusebiuskerk aan het verduurzamen is.’