Een van de grootste energieprojecten van Nederland, een warmtenet in Zuid-Holland, zit in de problemen. Minister Wiebes neemt het roer over. Rotterdam en de provincie zitten met de handen in het haar.

 

De komende maanden zijn bepalend voor de toekomst van een grootschalig net van warmteleidingen door de provincie Zuid-Holland. Het net van warmteleidingen is een van de grootste energieprojecten van Nederland en cruciaal om van het aardgas af te komen en de uitstoot van CO₂ te verminderen.

Als er ergens in Nederland op een efficiënte en relatief goedkope manier een warmtenet kan komen, dan is het in Zuid-Holland. De overvloedige restwarmte van de Rotterdamse havenindustrie is prima te gebruiken om dichtbijgelegen steden als Leiden, Den Haag en Zoetermeer en de kassen in het Westland te verwarmen.

Het is een buitenkans om het Parijse klimaatakkoord na te leven, want uit onderzoek blijkt dat er voldoende restwarmte in de haven is voor 500.000 huishoudens, ongeveer de helft van het totale aantal huishoudens in de regio Den Haag-Rotterdam. Op papier ziet het er dus prachtig uit.

 

Vertraging warmterotonde
Maar de voortgang van het project heeft flinke vertraging opgelopen door grote problemen met de aanleg van een warmteleiding van Rotterdam naar Leiden, een van de trajecten die onderdeel moet uitmaken van wat in het bestuurlijke jargon de Zuid-Hollandse ‘warmterotonde’ is gaan heten.

Deze leiding is verworden tot een drama dat al drie jaar duurt, met in de hoofdrollen de gemeente Rotterdam, de provincie Zuid-Holland en het noodlijdende Warmtebedrijf Rotterdam (WbR), dat op kleinere schaal warmteleidingen in Rotterdam exploiteert.

 

Het WbR, dat in 2006 mede door de gemeente Rotterdam vol goede bedoelingen over een beter klimaat werd opgericht, heeft een geschiedenis die wordt gekenmerkt door tegenvallers, verliezen en herstelplannen. Het bedrijf gaat gebukt onder te dure en langlopende (tot 2044) inkoopcontracten van restwarmte bij vuilverbrander AVR. Bovendien steeg het aantal aansluitingen veel minder dan gedacht. ‘Een blok aan het been van Rotterdam’, werd het bedrijf onlangs in een fel raadsdebat nog genoemd.

 

‘Unieke casus’
Daar komt nu de vertraging van zeker twee jaar bij in de aanleg van de leiding naar Leiden. De aanbesteding is stopgezet omdat vergunningen niet rondkomen en er knelpunten zijn in het tracé. Terwijl in een uit 2016 stammend WbR-herstelplan die leiding juist financiële redding moet brengen. Want met 13.000 huishoudens en 200 bedrijven in Leiden erbij zou het WbR er ‘financieel beter voorstaan dan in de huidige situatie’, schreef toenmalig wethouder Adriaan Visser in januari dit jaar, toen hij de de raad verzocht om een nieuwe kapitaalinjectie voor het bedrijf.

 

€90 mln
EZK stopt zelfs €90 mln in de voorkeursleiding naar Den Haag, omdat deze eerste fase ‘op dit moment niet zonder financiële steun vanuit de overheid tot stand kan komen
Het onvermogen van Rotterdam, de provincie en WbR om orde op zaken te stellen komt het kabinet slecht uit. Er moet immers een klimaatakkoord worden uitgevoerd. Minister Eric Wiebes van Economische Zaken en Klimaat (EZK) is er bovendien veel aan gelegen snel te beginnen met het warmtenet om de lagere productie van Gronings aardgas op te vangen. In een brief die hij begin september naar de Kamer stuurde, typeert Wiebes het warmtenet in Zuid-Holland als een ‘unieke casus’ vanwege de potentiële omvang van het warmtesysteem.

 

Rijk neemt regie over
Om vaart te maken neemt EZK nu dan ook de regie in handen. Wiebes zet sinds begin september vol in op een andere warmteleiding die al langer in studie is: vanuit de Rotterdamse haven naar Den Haag en de tuinders in het Westland. Die leiding moet al in 2023 de eerste warmte gaan transporteren. Uit de brief van Wiebes valt op te maken dat hij deze leiding als beste optie ziet voor ‘de eerste fase’ van een grootschalig Zuid-Hollands warmtenet.

EZK stopt zelfs €90 mln in de voorkeursleiding naar Den Haag, omdat deze eerste fase ‘op dit moment niet zonder financiële steun vanuit de overheid tot stand kan komen’. Opmerkelijk is verder dat de minister de Gasunie aanwijst als onafhankelijk beheerder van de leiding en van het toekomstige warmtenet in Zuid-Holland. Eneco is de beoogde partij om de warmte in te kopen en te verkopen.

 

Grote rol Gasunie
Wiebes heeft met zijn stap duidelijk gemaakt dat het Rijk een leidende rol wil vervullen. Maar wat dit voor de leiding naar Leiden en de positie van WbR betekent is onduidelijk. Echt vertrouwen in de Leidse leiding en het WbR spreekt niet uit zijn beslissing. Met de Gasunie kiest de minister voor een professionele partij met veel ervaring in transportnetten en met kennis over vergunningstrajecten.

De grote rol die de minister Gasunie toebedeelt, zou zelfs concurrentie kunnen betekenen tussen het staatsbedrijf en WbR. Rotterdam en de provincie hebben de jacht geopend op andere gemeenten (Zoetermeer, Pijnacker, Nootdorp) om de leiding naar Leiden aantrekkelijker te maken. Maar Gasunie zou als onafhankelijk netbeheerder juist eigenaar moeten worden van de gehele infrastructuur.

 

Rijkssteun voor leiding naar Leiden?
De provincie Zuid-Holland en de gemeente Rotterdam putten hoop uit de nieuwe financiële betrokkenheid van het Rijk bij het warmtenet. De redenering van het Rotterdamse college spreekt boekdelen. ‘Een van de ambities van EZK is de ontwikkeling van een warmterotonde in Zuid-Holland. Het college ziet de leiding naar Leiden als wezenlijk onderdeel van deze rotonde’, laat een woordvoerder van de gemeente weten.

 

€200 mln
Als het fout gaat kan de schade voor de gemeente Rotterdam oplopen tot rond de €200 mln
In andere woorden: om een volwaardig warmtenet te krijgen in Zuid-Holland moet er ook steun komen van het Rijk voor de leiding naar Leiden. Daarover worden dan ‘gesprekken gevoerd’, aldus verantwoordelijk wethouder Arno Bonte onlangs in een debat. Dat klinkt hoopgevend, maar spreken is een ding, doen is een heel ander verhaal.

Want in een reactie laat EZK een wat ander geluid horen. ‘Vanuit het ministerie wordt op dit moment geen financiële steun aan WbR voorzien’, laat een woordvoerder per mail weten. Ook steun voor de aan te leggen leiding naar Leiden zit er momenteel niet in. Over het waarom laat het ministerie zich niet uit, maar waarschijnlijk moeten Rotterdam en de provincie eerst orde op zaken hebben gesteld bij WbR.

 

Oplopende schade Rotterdam
In het uiterste geval hangen WbR, de gemeente Rotterdam en de provincie Zuid-Holland zelfs forse claims boven het hoofd. ‘Er zullen maatregelen genomen moeten worden om de positie van het Warmtebedrijf te verbeteren’, laat de provincie nogal eufemistisch weten in een reactie. ‘Het is echter niet eenvoudig bestaande contracten aan te passen.’

Politiek liggen de perikelen rond de vertraagde leiding en het noodlijdende WbR erg gevoelig. Niet verwonderlijk, want als het fout gaat kan de schade voor de gemeente Rotterdam oplopen tot rond de €200 mln. Daar komt bij dat Rotterdam volgende week een geseling wacht door de Rotterdamse Rekenkamer, die naar verwachting met een kritisch rapport komt over de wijze waarop de gemeente het bedrijf heeft aangestuurd. Waarschijnlijk komt er daarna nog een raadsenquête.

 

Tijd dringt
De tijd dringt voor Rotterdam en de provincie. De komende maanden moet er een oplossing worden gevonden voor de vertraagde leiding, want uiterlijk in december moeten deze twee aandeelhouders een besluit hebben genomen.

Dus wordt er nu koortsachtig gezocht naar alternatieve scenario’s. Welke dat zijn wil geen van de betrokken partijen zeggen. Maar een van de mogelijkheden, aldus een woordvoerder van Wiebes, is dat Leiden een aansluiting krijgt op de leiding naar Den Haag. Hoe die zo gewenste Zuid-Hollandse warmterotonde er uiteindelijk uit komt te zien, is dus nog ongewis. Maar Wiebes heeft duidelijk gemaakt dat hij er moet komen. Desnoods zonder WbR.

 

Lees het volledige artikel via deze link online op FD.nl.