Eind 2022 krijgen bewoners van het nieuwbouwplan Waterfront in Harderwijk voor het eerst duurzame warmte geleverd uit een open warmtenet. Die warmte wordt hoofdzakelijk onttrokken aan een rioolwaterzuiveringsinstallatie. Binnenkort worden de laatste voorbereidende stappen gezet, zegt projectleider Machiel Karels.

 

Harderwijk is geen grote stad. De plaats aan het Veluwemeer en Wolderwijd telt een kleine 50 duizend inwoners. Des te indrukwekkender is de omvang en impact van het nieuwbouwplan Waterfront: 1800 nieuwe woningen, gebouwd in drie verschillende fases, waaronder de eerste fase van de havenontwikkeling. Inclusief een nieuw stadsstrand, een lange boulevard door het gebied, een nieuwe jachthaven en een warmtenet. En dat in een gebied waar ooit een asbestfabriek stond, zodat ook bodemsanering noodzakelijk was. Niet voor niets werd de gebiedsontwikkeling Waterfront met 1200 van de 3200 uitgebrachte stemmen de grote winnaar van de publieksprijs van de SKG Award 2021, een landelijke onderscheiding voor goede gebiedsontwikkeling. 

Nu trekt Harderwijk opnieuw de aandacht. En wel door de ontwikkeling van een open warmtenet, gevoed door warmte uit afvalwater (TEA) en oppervlaktewater (TEO). Het gaat zorgen voor de verwarming én koeling van de nieuwbouwwoningen in het Waterfront, om te beginnen 130 woningen in deelgebied 1 van fase III. De bouw van deze woningen is in oktober 2021 gestart. De kopers tekenen bij de akte meteen een leveringsovereenkomst voor duurzame warmte. In totaal telt fase III ruim 900 woningen.

 

Open warmtenet
Opmerkelijk: het gaat om een open warmtenet. ‘Open’ in meerdere opzichten, zegt projectleider Machiel Karels van de gemeente Harderwijk. “Allereerst staat het net open voor warmte uit meerdere bronnen. In eerste instantie is dat warmte uit de rioolwaterzuiveringsinstallatie, op het nabijgelegen industrieterrein Lorentz. Maar later kan ook warmte uit het Veluwerandmeer worden ingevoerd. En voor de toekomst denken we nog aan andere bronnen, zoals een zonnepark van Endura, of restwarmte van een mogelijk te realiseren datacenter in de buurt van Harderwijk.”

Het net is ook open qua afnemers. Waterfront fase III telt zeven deelgebieden. Al deze deelgebieden zullen op het net worden aangesloten. Maar er is zelfs meer dan genoeg warmte beschikbaar voor bouwprojecten in de fase II, zoals het project op de Kop van Stadswerven, het gemeentehuis van Harderwijk, en zelfs voor een deel van de bestaande woningen in de Zeebuurt. “Met die bewoners zijn we al in gesprek over de mogelijkheden”, zegt Karels hierover.

Uniek is dat het net ook open is voor meerdere warmteleveranciers. Karels: “Via het open warmtenetwerk kunnen op termijn meerdere warmteleveranciers actief worden. Nu wordt er voor elk deelgebied een warmteleverancier bepaald in samenwerking met de ontwikkelaar, maar op den duur kunnen we toegroeien naar een vrijemarktsituatie. Dat is spannend, maar het past wel bij het ondernemende en vooruitstrevende karakter van Harderwijk om het zo te doen.”

 

Opmerkelijke rol
Harderwijk heeft inderdaad een ondernemende rol gespeeld bij de voorbereiding. Om de vaart erin te houden trok de gemeente zelf 2,4 miljoen euro uit voor de voorfinanciering. Het zijn investeringskosten die op termijn moeten worden terugverdiend. Dat besluit werd eind 2020 genomen. Betaalbaarheid, duurzaamheid en opschaalbaarheid van het warmtenet stonden voor de gemeente steeds voorop. “Het is een van de redenen om als gemeente zelf ook nu blijvend aan het stuur te blijven”, zegt Karels, “Om zo ook de betaalbaarheid voor de afnemers, de inwoners van Harderwijk, te beschermen.” De gemeente onderzoekt tevens op voorspraak van de raad op welke manier participatie in de toekomst concreet kan worden vormgegeven in het warmtebedrijf. 

Er is niet gekozen voor een puur gemeentelijk net. Het warmtenet wordt straks in een joint venture ontwikkeld en geëxploiteerd met infra-specialist Firan, dochter van netbeheerder Alliander. Begin 2021 is daartoe de samenwerking met deze partij vastgelegd, net als met het waterschap, dat verantwoordelijk is voor de rioolwaterzuiveringsinstallatie. Als de gemeenteraad van Harderwijk eind december definitief groen licht geeft voor de plannen en de businesscase, zal in januari 2022 de bv worden opgericht en start de aanbesteding van de bouwwerkzaamheden voor het warmtenet. 

 

Geleerde lessen
De gefaseerde besluitvorming is cruciaal geweest, zegt Karels. “Dat is een les die we hebben geleerd en die ik zou willen meegeven. Het gaat om een complex proces. Mijn advies: maak dat proces ook visueel inzichtelijk. Zorg ervoor dat stakeholders die bij de besluitvormingsstappen betrokken zijn, ook alle tussenstappen zien. Laat ze een totaaloverzicht zien: waar komen we vandaan? Waar gaan we naartoe? Dat moet in kleine, overzichtelijke stappen. We hebben de fasen gevisualiseerd in een infographic (zie afbeelding, red.), waarin alle keuzes en hun consequenties in beeld zijn gebracht. Dat schema pakken we er nog steeds bij.” Het gaat om essentiële keuzes als ‘zelf aan het roer OF overlaten aan de markt’, en ‘privatiseren OF zelf eigenaar blijven’. Karels: “Op basis van de genomen besluiten is steeds de besluitvorming voor de vervolgfases aangepakt.”

 

Houd je ogen op de bal
Een tweede les die nu al geleerd is: sluit naadloos aan op de projectorganisatie van de lopende gebiedsontwikkeling en houd je ogen daarbij goed op de bal. Karels: “We hebben regelmatig overleg met alle partijen. Wat je doet, heeft namelijk direct gevolgen voor de grondexploitatie. Ook de businesscase van een warmtenet zou je als een grondexploitatie moeten benaderen. Als je ontwikkelaars vraagt om een grondbod te doen voor een gebied en daarbij duurzaamheid zwaar laat meewegen, moet je wel scherp in de gaten houden of hun bod niet de betaalbaarheid voor de bewoners in het geding brengt. Een ontwikkelaar kan bijvoorbeeld met het idee komen om een esco in te zetten, tegen een bepaalde vergoeding, maar na afloop van zo’n esco-contract kan dat voor de bewoners neerkomen op oplopende kosten. Daarom moet je in een vroeg stadium al goede afspraken maken over de kostenstructuur.”

Overigens zijn de gebieds- en projectontwikkelaars, BPD/Trebbe en Ontwikkelingscombinatie Waterfront Harderwijk VOF, enthousiast over het warmtenet. Het past bij hun eigen duurzaamheidsdoelstellingen. Dat is een andere les: “Zorg voor een goede relatie met de partijen die de huizen bouwen. Dan kun je eventuele problemen in overleg aanpakken.” En last but not least: “Zorg voor een robuuste infrastructuur. Zo’n rioolwaterzuiveringsinstallatie kan nooit 100 procent leveringsgarantie geven; er kan altijd iets fout gaan, zoals in elk systeem. Elk warmtenet moet een betrouwbare back-up hebben.”

 

Op de foto:

1. Machiel Karels

2. Fasen warmtenet in infographic