De wijk Heindijk is een van de zes Rotterdamse proeftuinen om de overgang te maken naar een aardgasvrije warmtevoorziening. De gemeente, woningcorporatie Woonbron en energiebedrijf Vattenfall zijn er aan de slag om de bestaande bouw aan te sluiten op stadsverwarming. Wat zijn de uitdagingen en oplossingen?

 

Een uitgebreid onderzoek van de gemeente Rotterdam heeft duidelijk gemaakt dat voor de wijk Heindijk, gelegen in stadsdeel IJsselmonde in het zuiden van de stad, stadswarmte het meest voordelige alternatief voor aardgas is. Het huidige warmtenet van Vattenfall ligt er al in de omgeving. Daardoor zijn de investeringskosten per woning een stuk lager dan bij een all electric oplossing zoals een warmtepomp. Daarvoor zouden ingrijpende aanpassingen nodig zijn aan de woningen, die veelal zijn gebouwd in de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw. Met de keuze voor stadswarmte, afkomstig van de afvalverbrandingsinstallatie AVR in Rozenburg, zet de wijk bovendien een belangrijke stap richting een duurzame toekomst. In 2019 bespaarde het warmtenet in Rotterdam 74 procent CO2-uitstoot in vergelijking met een gasgestookte warmtevoorziening. 

 

Keuzeproces

De voorbereidingen op de overstap naar een aardgasvrij Heindijk zijn in 2016 gestart, vertelt Lydia Hameeteman, programmamanager aardgasvrij bij de gemeente Rotterdam. ‘We hebben eerst een kwalitatief onderzoek onder de bewoners uitgevoerd. Waar zien ze tegenop en hoe willen ze over de werkzaamheden worden geïnformeerd? Toen bleek dat bewoners prijs stelden op persoonlijk contact en een stukje keuzevrijheid. Om die reden hebben we voor de ongeveer tweehonderd particuliere eigenaren in Heindijk de zogenoemde keuzekaart ontwikkeld. Daarmee kan elk huishouden kiezen voor het complete pakket, dus stadswarmte en elektrisch koken, of voor alleen stadswarmte of elektrisch koken. Ook hebben ze de vrijheid om zelf een all electric of andere aardgasvrije oplossing toe te passen.’ De bewoners kunnen nu een keuze maken, maar ook in 2027 als het tweede keuzemoment plaatsvindt. 

Volgens Hameeteman heeft de keuzekaart een bijdrage geleverd aan het draagvlak voor het warmtenet. ‘Bewoners komen zelf tot de conclusie dat het complete pakket het meest praktisch en voordelig is. Niemand heeft bijvoorbeeld voor alleen elektrisch koken gekozen.’ Van de particuliere eigenaren moest 30 procent meegaan met de plannen om het warmtenet te ontwikkelen, en dat percentage is ruimschoots gehaald.

 

Werken aan vertrouwen

De 261 sociale huurwoningen van woningcorporatie Woonbron in Heindijk worden in een keer collectief aangesloten op het nieuwe warmtenet. Omdat de corporatie streeft naar een duurzame woningvoorraad en de cv-ketels in Heindijk aan vervanging toe waren, wilde Woonbron graag de overstap naar stadswarmte en elektrisch koken maken. Volgens Koen van ’t Hof, adviseur duurzaamheid en technisch beleid bij Woonbron, is het belangrijk om ruim de tijd te nemen voor de bewonersparticipatie. ‘De bewoners meenemen in het proces en hun vertrouwen winnen; daar kan je eigenlijk niet genoeg tijd in investeren. Onderschat dit niet en besef dat je met het eerlijke verhaal en transparantie het verst komt.’

De transitie van aardgas naar een duurzamer alternatief is een ingrijpend traject, benadrukt Van ’t Hof. ‘Vanwege de technische complexiteit van de overstap besloot de Concernparticipatieraad Woonbron (CPRW) – het hoogste orgaan van de bewonersvertegenwoordiging – de landelijke Woonbond te benaderen om een expertblik op de zaken te geven en de belangen van de huurders te behartigen.’ De gesprekken met de CPRW en de Woonbond werden open en transparant gevoerd. Het resultaat hiervan waren afspraken om de woningen aan te sluiten op het warmtenet. 

Voor Woonbron is het belang van de huurders prioriteit nummer één. ‘Wij willen dat huurders na de overstap niet meer gaan betalen dan dat ze nu voor de cv-ketel doen, en dat het comfort gewaarborgd blijft.’ Om het financiële plaatje duidelijk te krijgen, moest volgens Van ’t Hof een kijkje onder de motorkap genomen worden. ‘We hebben goed gekeken naar de gasprijs, de prijs voor warmte en het verschil tussen het rendement van een cv-ketel en een aansluiting op het warmtenet. Al die zaken hebben namelijk invloed op de rekening voor de huurder. Daarin nemen we natuurlijk ook mee dat het vastrecht dat Vattenfall hanteert in Rotterdam-Zuid relatief laag is.’ De variabele warmteprijs van Vattenfall is in alle regio’s gelijk, maar ligt onder het wettelijk vastgestelde tarief.

 

Duurzame koers in IJsselmonde

Vanwege de duurzame ambities en de positieve ervaringen in Heindijk heeft Woonbron inmiddels een overeenkomst met Vattenfall gesloten om in totaal tweeduizend woningen in stadsdeel IJsselmonde, waarvan Heindijk onderdeel is, aan het warmtenet te koppelen. ‘Wij zien stadswarmte als het meest kansrijke alternatief voor aardgas, zeker in een dichtbebouwd stadsdeel als IJsselmonde’, licht Van ’t Hof toe. 

Als manager sales bij Vattenfall Heat is Michiel Houwing nauw betrokken bij de samenwerking met Woonbron en de gemeente Rotterdam. ‘Een belangrijk thema voor de samenwerkingspartners is de verdeling van de kosten’, vertelt hij. ‘Hierover wordt veel gesproken en de oplossingsrichting in Heindijk bestaat uit het grootschalig aanpakken van het gebied tot aan 2024.’ 

De gemeente zet sterk in op een wijkgerichte aanpak. ‘Wij vinden het belangrijk dat de Rotterdammers zo min mogelijk last hebben van de aanleg van het warmtenet’, vertelt Hameeteman. ‘Daarom combineren we de werkzaamheden aan de warmteleidingen zo veel mogelijk met ander werk in de ondergrond, zoals de vernieuwing van de riolering. Dan hoeft de straat maar een keer open. De gebiedsaanpak stemmen we bovendien goed af met de renovatieplannen van de woningcorporaties. We willen graag samen optrekken en proberen ook flexibel te zijn door werkzaamheden waar mogelijk naar voren te halen of juist iets op te schorten. Maar het blijft natuurlijk allemaal een puzzel.’

 

Maatwerk in bestaande bouw

Om snel meters te kunnen maken in de bestaande bouw, is het volgens Houwing noodzakelijk om meer te standaardiseren. In proeftuinen zoals Heindijk kunnen daarvoor ervaringen en inzichten worden opgedaan. ‘Het particuliere eigendom in Heindijk valt in grofweg vijf typen woningen onder te verdelen. Bij elk type passen we een andere manier van aansluiten toe, soms gewoon via de voortuin, maar ook via de gevel of zelfs over het dak heen. Ook in het binnenleidingwerk passen we maatwerk toe. Maar onderaan de streep is al dat maatwerk onwenselijk, omdat het onzekerheid in de uitvoering en vaak ook hoge kosten met zich meebrengt’, concludeert Houwing.  

Ook Hameeteman erkent dat er een goede balans moet komen tussen enerzijds maatwerk en persoonlijke aandacht en anderzijds standaardoplossingen die nodig zijn om efficiënt te werken. In Rotterdam zijn momenteel zo’n 263.000 aardgasaansluitingen, waarvoor in 2050 een alternatief moet zijn gevonden. ‘In Heindijk hebben bewoners hele nuttige inzichten aangedragen voor het inpandig aansluiten van de woning. Als de aardgasvrije plannen worden opgeschaald, is het natuurlijk niet haalbaar om bij elke woning navraag te doen. Aan de andere kant is participatie een belangrijke pijler voor de gemeente. Je zou het in dit geval bijvoorbeeld kunnen oplossen door bewoners tijdens een informatiebijeenkomst per woningtype met elkaar in gesprek te laten gaan.’ 

 

Toenemende transparantie

Volgens Van ’t Hof is de samenwerking met andere betrokken partijen – Vattenfall en de gemeente Rotterdam – altijd in ontwikkeling. ‘Onderhandelen draait vooral om inzicht krijgen in elkaars belangen. Daarvoor is transparantie over de business case heel belangrijk, en je merkt dat dit langzaam toeneemt. Dankzij openheid kun je elkaar leren kennen. Mijn advies is om de zaken die wringen, zo snel mogelijk bespreekbaar te maken. Anders loopt het project vast.’

Ook voor de gemeente is een transparante business case heel belangrijk. ‘We willen een eerlijk verhaal richting de eigenaren vertellen’, aldus Hameeteman. ‘Daarom zijn we het gesprek met Vattenfall aangegaan en hebben we inzicht gekregen in de opbouw en onderbouwing van bepaalde berekeningen. Hoe ga je bijvoorbeeld uit van een bepaalde warmtevraag? Dit is belangrijk om het kostenplaatje zo redelijk mogelijk te houden en onderling vertrouwen te kweken.’

Volgens Houwing wordt de transparante houding gestimuleerd door de subsidies waarop de eigenaar-bewoners in Heindijk momenteel kunnen rekenen: zo’n 12.500 euro op een totaalbedrag van 14.000 euro per woning. ‘De samenleving en de gemeente vragen in toenemende mate om transparantie. Om dat te bereiken moeten we soms door lastige gesprekken heen, maar ik denk dat deze ontwikkeling richting meer openheid absoluut een goede zaak is.’

Op de foto (v.l.n.r.)

1. AVR Rozenburg Vattenfall (foto: Sia Windig)
2. De wijk Heindijk in Rotterdam