Sinds jaar en dag organiseert Stichting Warmtenetwerk een hooggewaardeerde buitenlandse studiereis. Afgelopen jaren hebben wij al mooie plekken bezocht zoals Finland, Denenmarken en Duitsland. Dit jaar zijn wij afgereisd naar onze Britse buren en de mooie stad Londen!

 

Inhoudsopgave

Hieronder vindt u de interactieve inhoudsopgave van het verslag van de studiereis naar Londen. Via onderstaande linkjes kunt u naar een specifieke dag van de studiereis navigeren binnen deze pagina:

2 oktober 2024

3 oktober 2024

4 oktober 2024

 

2 oktober 2024
Onze reis begon op woensdagochtend 2 oktober. Bijna 50 deelnemers werden welkom geheten en voorzien van een rode Warmtenetwerk sjaal. Onze reis kon nu echt beginnen, op naar Londen om vervolgens per touringcar richting het bezoekerspaviljoen van Brent Cross Town af te reizen.

 

Bij het bezoekerscentrum van Brent Cross Town werden we ontvangen door Frank de Vries van Vattenfall. Vattenfall werkt samen met de projectontwikkelaar Related Argent en de Barnet Council in Londen aan het ontwerp, de bouw en exploitatie van een nieuw warmtenet voor Brent Cross Town. Vattenfall zal low carbon verwarming en warm water leveren aan 6.700 nieuwe woningen en bijna 279.000 vierkante meter nieuwe kantoor-, winkel- en commerciële ruimte.

 

 

 

Na een blokje om en de veiligheidsinstructies (better safe than sorry) heet Ernst Japikse, voorzitter van Stichting Warmtenetwerk ons welkom bij de jaarlijkse studiereis, een traditie sinds 2016. De stichting heeft diverse nieuwe deelnemers erbij gekregen en een van de opdrachten die de stichting oppakt is standaardisatie in de warmtewereld. Hierna worden we meegenomen in de ontwikkelingen op het gebied van warmte op Brent Cross Town en vanuit de overheid.

 

James Beal/DBT (Department for Business & Trade) & DESNZ (Department Energy Security & Net Zero): Inzichten in het Britse overheidsbeleid voor warmtenetten
James Beal richt zich op twee ministeries op het gebied van duurzame warmte en partijen die willen investeren op verduurzaming. Het Verenigd Koninkrijk gebruikte in het verleden kolen voor hun energievoorziening en zet nu vol in op offshore wind. Interessant feit: de week voor ons bezoek heeft het Verenigd Koninkrijk (VK) haar laatste kolengestookte elektriciteitscentrale uit bedrijf gehaald (zie https://www.nu.nl/klimaat/6329583/verenigd-koninkrijk-zet-punt-achter-kolentijdperk.html).

Wat warmte betreft:; de ontwikkeling van warmtenetten gaat helaas langzaam in het VK. Er zijn daar nog maar circa 400.000 woningen aangesloten op een warmtenet. Warmte bepaalt 37% van de energie-opgave, met name vanuit de industrie. Er wordt uitgegaan van de opgave dat 20% van de gebouwen op een warmtenet overgaat en overige gebouwen op een warmtepomp.

 

Er is een ‘heat network transformation program’ met een investeringsprogramma, een skills programma en een energie efficiency programma. Ook zijn er regels vastgelegd over de tarieven voor warmte. Warmte wordt in de meeste gevallen nog met aardgas geproduceerd; uiteraard wordt er gezocht naar andere bronnen. Er kunnen subsidies worden aangevraagd, ook door gemeentes (bijv. Bradford). In warmte wordt gewerkt aan verbetering van de efficiency en wordt geïnvesteerd in innovaties. Een mooi voorbeeld hiervan is mijnwater, vanuit kolenmijn Lancester Wines.

 

Om versnelling te krijgen, past men ‘heat network zonering’ toe: het aanwijzen van gebieden waar warmte het goedkoopste low carbon alternatief is. Als een pand gerenoveerd wordt, moet het aangeboden worden aan het aangewezen warmtebedrijf zodat het tegelijkertijd met de renovatie ook van warmte voorzien kan worden. Het knelpunt zit wel in de huidige lage gasprijs waartegen geconcurreerd moet worden. De eerste warmtezones zijn de markt opgegaan, om sociale huurwoningen, nieuwbouw en overheidsgebouwen van warmte te voorzien. Deze zonering werkt om het vollooprisico te beheersen. Het voordeel is dat er voor de eerste zones gewerkt is met AVI-warmte, die goedkoop is. De overheid bouwt op die manier aan vertrouwen. Lowest carbon is niet altijd het goedkoopste, maar is wel de toekomst.

 

Alina Gheorghiu-Currie/Regiodirecteur Vattenfall Londen: de rol van Vattenfall Heat UK
Vattenfall Heat is actief in Edinburgh, Bristol, Londen en werkt aan low carbon- oplossingen. Dit kan met een laagtemperatuur netwerk of een hoogtemperatuur netwerk. Als bron kan restwarmte worden gebruikt. Vattenfall werkt via co-development. In Brent Cross wordt gewerkt met een cooling and heating network d.m.v. warmtepompen. Voor nieuwbouw moet gekozen worden de goedkoopste low carbon oplossing. Een ander voorbeeld is Edinburgh, waar de gemeente voor 50% gemeente partner is. Vattenfall doet de realisatie en heeft ook 50% aandeelhouderschap. Het is een gezamenlijk businessplan.

 

Anthony Peter & Benoit Dufour/Projectontwikkelaar Related Argent:
Related Argent is een gebiedsontwikkelaar met voornamelijk Amerikaanse investeerders achter zich (zie https://relatedargent.co.uk/places/brent-cross-town). Related Argent is gestart in 2019 en nu in 2024 worden de eerste appartementen opgeleverd. Brent Cross Town wordt ontwikkeld als park town en is een net zero carbon town in 2030. Bij de ontwikkeling worden niet alleen woningen gerealiseerd maar ook scholen, sportfaciliteiten en overige sociale projecten. Het gaat om het totaalpakket. Het warmtenet is een service vanuit de projectontwikkelaar. De ontwikkelaar realiseert de warmte- en koude infra, waarna Vattenfall het voor 47 jaar exploiteert. Na 47 jaar gaat de infra terug naar de ontwikkelaar. Vattenfall zorgt voor de koelunits en wekt warmte op via warmtepompen. De elektriciteit hiervoor wordt opgewekt in het nog te bouwen energy center bij het metrostation.

 

 

Jacques van den Dool/Vattenfall Projectmanager over Ontwerp en contractstructuur:
Vattenfall verzorgt gedurende 47 jaar de levering via een concessieovereenkomst. Er wordt 27 MW warmte en 17 MW koude geleverd vanuit de collectieve lucht-warmtepomp. Omdat deze warmtepomp met lucht werkt, kan deze grote condensatiepluimen geven. Er wordt 60 graden warm water geleverd en 6 graden koud water. De tarieven voor warmte staan vast. Na deze mooie middag gaan we naar ons hotel met prachtig uitzicht op de Tower Bridge en genieten we ’s avonds van een heerlijk diner.  

 

3 oktober 2024
Op de tweede dag hebben we het ‘museum of energy transition’ bezocht zoals Citigen ook wel wordt genoemd. Het pand van Citigen stamt uit 1893 met toen een kolencentrale voor het opwekken van elektriciteit. Kolen werden aangeleverd per ondergronds spoor (waar nu een metro rijdt). Na de kolen, kwam er diesel, daarna aardgas. In 2002 kocht E.ON het pand en startte in 2015 een moderniseringsproces.

 

 

Citigen maakt gebruik van elektrische koelmachines en een 25 meter hoge thermische opslag in combinatie met de WKK-motoren. Er is geen andere WKK van deze omvang in het centrum van een Britse stad. De twee aardgasgestookte, zeer efficiënte WKK’s produceren samen 4,3 MW aan elektriciteit en 4,1 MW aan warmte.

Restwarmte wordt teruggewonnen uit de uitlaten van de motoren, turboladers, jacketkoeling en smeerolie en wordt via warmtewisselaars naar het netwerk overgedragen, wat de efficiëntie verhoogt. De koeling wordt geleverd door een 3,3 MW hoog efficiënte elektrische koeler met een totale koelcapaciteit van 6,3 MW.

In dit pand met zoveel historie hebben E.ON en Essent presentaties gegeven over de situatie in het Verenigd Koninkrijk, de uitdagingen en wet- en regelgeving waar dit land mee te maken heeft.

 

Carl-Johan Falk/Head of Asset Optimisation & Governance E.ON
E.ON is in heel Europa actief en richt zich op de productie, levering en distributie van duurzame elektriciteit, gas en innovatieve energiediensten voor particulieren en bedrijven.E.ON heeft verschillende warmtenetten, op hoge temperatuur (3G) en op lage temperatuur met meerdere bronnen (5G). Een zogenaamd 5G-netwerk kan niet vanuit de conversie van een 3G-netwerk gemaakt worden. Dit omdat dan de temperatuur naar beneden moet en het leidingnetwerk en de afname daar niet op aansluiten. E.ON voert ook een aan pilots uit met opslag van CO2.

 

Auke Bruinsma en Arend van Eerd van Essent Integrated Solutions (EIS)
Essent werkt aan het bijzondere, een 5G-warmtenet. Gebruikers ontvangen de koude gratis. Met de passieve koeling wordt warmte opgewekt via het ATES  systeem. Het voordeel van een 5G-net is dat leidingen niet geïsoleerd hoeven te worden. Wat geleverd wordt is 9 graden in de zomer (en 17 graden t.b.v. de leidingen voor de vloerverwarming) en de retour in de zomer is 23 graden.

 

 

Barry Shade/Sales Manager EIS UK Neat Networks
De regelgeving in het VK schrijft voor dat ‘net zero’ in 2050 bereikt moet zijn. Als je deze opgave als analogie ziet van Dragons Den, dan zou je zeggen dat alle investeerders in de rij zouden staan. Bij de aankoop van een huis wordt tegenwoordig ook gekeken naar of het energiesysteem low carbon is. Datacenters zijn belangrijke restwarmtebronnen waar goed gebruik gemaakt van kan worden in de warmtetransitie.

Tijdens het bezoek aan Citigen hebben we een kijkje in de keuken gekregen met een rondleiding. We bezochten onder andere de control room, het duurzaamste gebouw van Londen, de voormalige kolenaanvoerroute, de warmwateropslag, warmtepompen, WKK-installaties en als kers op de taart de koudebron (met uitleg hoe ze die hebben kunnen aanleggen in de kelder, gelegen in twee districten).

 

 

 

Na de lunch en een blokje om vond het panelgesprek onder leiding van Ernst Japikse plaats, met:

1. Anne Melchers – Clustermanager Ministerie van Klimaat en Groene Groei

2. John Ireton – Head of Operations Heat Networks van E.ON UK

3. Simon Wyke – Manager Climate Change Mitigation bij the Greater London Authority

4. Andrew Walker – Head of Energy bij Islington Council

 

Bij de introductie van de sprekers hebben we geleerd dat niet alle Nederlanders zonnepanelen hebben en dat Engelsen zeer beleefd zijn en zeggen wat jij wil horen. En dan gaan we over op het gesprek over warmtenetten op basis van enkele topics:

 

Marktordening, wet- en regelgeving en politiek
Een overeenkomst tussen het Verenigd Koninkrijk en Nederland is het langetermijndoel voor 2050 op CO2-besparing, en ook een tussendoel voor 2030. In het VK zou de overheid meer kunnen doen met funding. In het VK zijn warmtebedrijven private partijen of publieke partijen die tevens de investeerder zijn (geen mix). E.ON geeft aan dat het doen van investeringen wel uitdagend kan zijn met veranderend politiek klimaat. Het VK kent een competitief investeringsklimaat in de energietransitie: “Make the UK a green energy power”. Een investering op warmte-infrastructuur is een investering in de toekomst en een langetermijninvestering. Er mag meer geïnvesteerd worden, dat mogen ook Nederlandse partijen zijn. We leren van elkaar om te versnellen. In het VK is de markt meer geliberaliseerd. Let wel op dat warmtenetten in het VK slechts 2 % van de energiemarkt uitmaken. Het zijn vooral kleine netwerken met een lokale bron, maar deze kunnen gaan groeien met de nieuwe zoneringsregels. De reden dat overheden in het VK weinig investeren is dat zij geen ruimte hebben om te investeren. Voor overheden is het vooral van belang om ‘social value’ te behalen, maar tegen welke kosten moet je dat willen? Belangrijk is dat we energiekosten niet meer vergelijken met de goedkoopste oplossing, maar met een vergelijkbare low carbon oplossing. Een mooi voorbeeld is dat van Brent Cross (deel van Londen) waarin een van de burgemeesters een planning policy heeft opgezet. Lagere overheden zijn hierop door gaan plannen tot ‘efficient heating plans’; kosteneffectief en low carbon. Om bedrijven te laten investeren kan de London Bank zorgen voor publieke leningen met rente van 3 of 4% ten opzichte van 15%.

 

Betaalbaarheid op de lange termijn, break even point
Of warmte vanuit bedrijfsperspectief haalbaar/betaalbaar is, hangt af van hoe oud een systeem is, hoe het is gefinancierd en bij wie welk eigenaarschap ligt. Voor bewoners was in het VK 20 jaar geleden energie nog heel betaalbaar, nu niet meer. Voor 5% is het betalen van de (energie)rekeningen erg uitdagend. De eerder aanwezige ‘winter fuel allowance’ is komen te vervallen. In Nederland wordt er veel in de media gesproken over betaalbaarheid en is het beeld dat warmte te duur is (duurder dan aardgas). Een idee zou zijn om aardgas verder te belasten en dit belastinggeld in verduurzaming te stoppen.

Warmte voor bestaande bouw wordt altijd vergeleken met de cv-ketel. En met de stijgende rentes is het lastiger te investeren in duurzaamheidsmaatregelen. Als de rentes dalen kan er meer geïnvesteerd worden. Je kunt de vraag stellen of er wel genoeg geld beschikbaar is om de systeemverandering te betalen, maar je kunt ook zeggen dat het anders moet en dan komt het geld vanzelf wel.

 

Overeenkomsten en verschillen
Wat in zowel het Verenigd Koninkrijk als in Nederland nodig is, is standaardisatie. Door verschillen tussen het VK en NL kan dat niet dezelfde standaard zijn. Bijvoorbeeld in NL ligt de grens van het energiesysteem (eigenaarschap energiebedrijf) tot aan het gebouw, in het VK tot bij de gebruiker binnen. De energietransitie kun je ook zien als sociale transitie, we zullen toch echt minder moeten gaan gebruiken en ons gedrag daarop aanpassen. En dat is nadelig voor het verdienmodel van energiebedrijven. Er zou een ‘fair use policy’ moeten komen. In NL kan een warmtekavel aangewezen worden, mits een warmtenet of warmtepompen als betaalbaar alternatief uit de bus komen. Het energiesysteem zijn vele aspecten die in elkaar grijpen en die bepalen of het valt of staat. Het lastige in NL is dat we allemaal met ons eigen ding bezig zijn. Om het bewustzijn te vergroten, is er een andere cultuur nodig. Het zou goed zijn als het VK en NL op warmtegebied gaan samenwerken, hoewel dat complex is door de verschillen in regelgeving.

 

Bronnen voor warmte
In het VK zijn de volgende bronnen beschikbaar: gas, warmtepompen, afvalverbranders, energy centers/data centers. Ook in het VK is aardgas de goedkoopste bron. Er is onderzoek gedaan naar het gebruik van restwarmte en een strategie om deze in te zetten is de maak. Het is wel een uitdaging welke bronnen op een net komen, op welke temperatuur en hoe deze samen gaan werken. Voor een warmtebedrijf blijft het een risico om bronnen aan te sluiten en tegelijkertijd genoeg aansluitingen te krijgen.

 

Publiek beeld van warmtenetten
Warmte is in Nederland niet zo populair, maar wel hard nodig om onze duurzaamheidsdoelen te halen. Warmte kent belangrijke voordelen. Je hoeft als eindgebruiker nooit meer zelf meer onderhoud hoeft te plegen aan je systeem en het werkt altijd. En het is geluidsarm (in tegenstelling tot een warmtepomp) en ‘low carbon’. In het VK weten mensen vaak niet eens dat ze op warmte zitten. Als je aan mensen vraagt of ze duurzamer willen verwarmen en meer betalen voor groene energie dan zegt het overgrote deel hier nee op. Voor nieuwe klanten op warmte (klanten die van gas naar warmte gaan) zou het goed zijn als de overheid mensen goed informeert over de voordelen en hoe het werkt. In het VK worden private bedrijven amper overgekocht door publieke partijen door de gefragmenteerde markt (lastig, complex en niet efficiënt).

Kortom: er zijn overeenkomsten maar zeker ook verschillen. Het was een interessante discussie die we nog uren konden voortzetten!

Daarna was het tijd voor een echte Engelse pubtour. Onder begeleiding van twee gidsen bezocht de groep drie historische Engelse pubs.

 

4 oktober 2024
De laatste uren van de reis werden uitgebreid benut om te netwerken en vanaf de Thames en nog even de highlights van Londen te zien voordat we terug naar Nederland afreisden. Het was weer fantastisch, tot volgend jaar!

 

 

 

Een speciaal dankwoord aan de gastheren van deze studiereis: Vattenfall/Vattenfall Business Solutions UK en E.ON UK/Essent. Zonder jullie gastvrijheid en medewerking was deze studiereis niet zo’n succes geweest!

Heel hartelijk dank!

 

Meer informatie:

Bekijk hier de presentaties die tijdens de studiereis zijn gegeven:

• Presentatie opening door Ernst Japikse, Stichting Warmtenetwerk (pdf)

• Presentatie Vattenfall – Brent Cross (pdf)

• Presentaties E.ON – Citigen (pdf)

 

Disclaimer:
De presentaties en de inhoud ervan zijn uitsluitend bedoeld om in te zien. Het is niet toegestaan om materiaal uit de presentaties over te nemen, te kopiëren of te reproduceren, geheel of gedeeltelijk, zonder expliciete schriftelijke toestemming van de auteurs. Hiervoor kunt u contact opnemen met ons secretariaat via secretariaat@warmtenetwerk.nl.