Het tweede uitverkochte Warmte Congrestival 2023 in Hart van Holland, Nijkerk, was opnieuw een knallend succes. 330 bezoekers luisterden naar interessante sprekers die vertelden over de kansen en uitdagingen in de warmtetransitie. Daarnaast was het een feest van herkenning en maakten de bezoekers gebruik van de gelegenheid om elkaar te ontmoeten en te netwerken. Op de beursvloer lieten de deelnemers van Stichting Warmtenetwerk hun kennis en kwaliteiten zien. Veel gehoorde vraag tijdens de verschillende gesprekken en sessies was: “Hoe krijgen we die warmtetransitie nou vlotgetrokken?”

 

Het Warmte Congrestival wordt met een confettikanon knallend geopend door de voorzitter van Stichting Warmtenetwerk, Ernst Japikse. “Zijn jullie al wakker?”, vraagt hij het publiek. “We gaan er een feestje maken!” En dat is het. Voor velen ook een feest van herkenning en de gelegenheid om kennissen, collega’s en vrienden uit de warmtesector weer te ontmoeten. Een ramvolle theaterzaal met meer dan 300 bezoekers luistert naar de opening van Japikse. Die neemt deze gelegenheid om de razende reporter van vandaag, Robin van der Sande van Jong Warmtenetwerk, voor te stellen. Die gaat, bewapend met Warmtenetwerk plopkap en camera, gedurende de dag meerdere mensen bevragen over hun ervaring op het Congrestival. De Beursvloer, waar deelnemers van Stichting Warmtenetwerk zich kunnen presenteren, is eerder die morgen al geopend en trekt gedurende de dag en in de pauzes veel bezoekers die er een kop koffie, de lunch en de borrel kunnen nuttigen.

 

 

Fusie van belangen
Na de opening vertelt hoogleraar Duurzaam Bouwen aan de Nyenrode Business Universiteit, Anke van Hal, over ‘de fusies van belangen’-aanpak. “Als je de belangen van mensen centraal stelt, krijg je andere oplossingen. Je analyseert eerst de belangen. Vervolgens kijk je hoe die behartigd en gefinancierd kunnen worden. Deze aanpak werkt goed bij de verduurzaming van kwetsbare wijken. Daar ontstaan koppelkansen. Als je een wijk verduurzaamt, kun je bijvoorbeeld meteen de leefbaarheid aanpakken.” Inspiratie voor de aanpak deed ze op in Toronto. “Daar is voorafgaand aan een renovatietraject eerst een Dream Wall gebouwd om mensen naar hun dromen te vragen om te achterhalen wat er speelt in de wijk. Als je vervolgens hun dromen waarmaakt, hebben de bewoners ook meer vertrouwen als hun woningen aangepakt worden.”

 

Collectieve warmtevoorziening nodig
Frank Agterberg, voorzitter van de Branchevereniging Bodemenergie en Janine Verweij, directeur van Geothermie Nederland, gaan daarna op het podium in gesprek over hun vakgebieden. Agterberg is ook voorzitter van de Vereniging Warmtepompen en ziet daar een mooi bruggetje. “Ik zie dat overal warmtepompen geïnstalleerd worden. Is er nog wel ruimte voor collectieve warmtevoorzienig?” En zelfs als een collectieve voorziening voor de hand ligt, is niets zeker, zegt Verweij. “In Pijnakker is heel veel geothermie en wil men een wijk aansluiten op een warmtenet. Maar het is nog best moeilijk om de mensen mee te krijgen.”

Wat hen bindt, is dat ze allebei in de ondergrond werken. Agterberg: “Volgens mij is nog te weinig bekend dat bodemenergie de sleutel is voor de energietransitie. Warmtepompen zijn interessant, maar we hebben ook collectieve warmtevoorziening nodig.” Verweij: “Er is erkenning voor geothermie. We staan bovenaan de lijst van belangrijke bronnen. De vraag is wanneer het van de grond komt. Daar is meer sturing voor nodig en meer steun vanuit gemeenten en provincies.”

 

 

De randvoorwaarden zijn er
De volgende spreker Maureen van Eijk, directeur van het Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW), geeft een mooie achtergrond bij de warmtetransitie. “Het Klimaatakkoord gaf gemeenten de regie en we konden meteen beginnen met 66 proeftuinen, maar toen kwam Covid-19. Hoe moesten we die keukentafelgesprekken voeren? En toen corona achter de rug was, kwam de Oekraïne-oorlog. Hierdoor gingen de ambities verder omhoog vanwege de energiearmoede. Het Kabinet leverde ook, met nieuwe wetgeving, de Wgiw en de Wcw. Nu zijn de belangrijkste randvoorwaarden voor de warmtetransitie er.”

Maar wat leeft er bij gemeenten? Dat wordt volgens haar steeds concreter. “Geld is niet het probleem. Gemeenten zijn juist bezig om financiering toegankelijk te maken. Een ander ding is capaciteit voor de warmtetransitie, die zijn de gemeenten nu aan het uitbreiden. En gemeenten willen warmtenetten positiever insteken, maar ook het eerlijke verhaal vertellen.” Steun voor warmtenetten kan volgens haar uit onverwachte hoeken komen. “Netcongestie biedt bijvoorbeeld kansen, juist omdat all-electric nu zo snel toeneemt.” Ze besluit haar betoog met de constatering dat de energietransitie keihard werken is. “Maar de randvoorwaarden zijn beter dan ooit. Het is ingewikkeld maar dat kan geen reden zijn om niks te doen.”

 

 

Goed nieuws over energietransitie
Universitair hoofddocent Duurzaamheid en Milieu van de Universiteit Leiden, Paul Behrens, laat vervolgens het publiek in zijn Engelstalige verhaal zien wat er allemaal in 2023 gebeurde op het gebied van klimaat. “Dit jaar is zelfs voor wetenschappers schokkend. En terwijl we zien dat de temperatuurstijging klopt met de verwachtingen, lijkt er een onderschatting van de impact te zijn geweest.” Behrens laat gelijktijdig de beelden zien van bosbranden en overstromingen die het afgelopen jaar over de wereld gingen. De impact van deze catastrofes op onze voedselvoorziening wordt onderschat, zegt hij. “De risico’s op misoogsten nemen snel toe bij temperatuurstijgingen van boven de 1,5 graden. Hierdoor stijgen de kosten voor levensonderhoud, wat weer leidt tot stakingen, protesten en politieke instabiliteit.”

Op het vlak van de energietransitie heeft hij goed nieuws. “De energietransitie gaat veel sneller dan we denken en wordt daardoor ook snel goedkoper. Dat leidt dan weer tot meer sociale stabiliteit. Warmtenetten spelen hierbij een grote rol omdat ze eigenlijk duurzame energie opslaan.” Maar daarnaast is dus ook een voedseltransitie nodig, betoogt hij. “Vooral ons dieet moet veranderen. We moeten meer plantaardige producten eten en voedselverspilling tegengaan. Dit brengt ook voordelen voor het klimaat, want er is minder land nodig voor voedselproductie en er ontstaat meer biodiversiteit.”

 

Warmtebedrijven met publiek belang
Na de lunch vertellen Keesjan Meijering en Eelkje van de Kuilen van advocatenbureau AKD tijdens één van de eerste paralelsessies wie er nog mee mogen doen aan de warmtetransitie als de Wet collectieve warmte (Wcw) in 2025 wordt ingevoerd. Meijering: “Het klinkt misschien zwaar, maar we krijgen echt te maken met een strikte marktordening. De gemeente wordt regisseur in de warmtetransitie, de keten wordt geordend en er komen verplichtingen voor warmtebedrijven.” Wie de warmtenetten mogen gaan ontwikkelen, wordt langzaam duidelijk, zegt Van de Kuilen. “Dat zijn warmtebedrijven met een publiek meerderheidsbelang of een warmtegemeenschap. Als deze opties niet slagen, is er pas ruimte voor andere warmtebedrijven.”

De vereisten voor een publiek warmtebedrijf zijn inmiddels ook duidelijk, zegt ze. “Het moet een overheidsbedrijf zijn dat een meerderheidsbelang heeft van 50% plus één. Deze overheidspartij moet bovendien direct of indirect aandeelhouder zijn.” De Wcw biedt volop ruimte aan warmtegemeenschappen, legt Van de Kuilen uit. “Dat kunnen energiecoöperaties zijn, maar ook kleine bedrijven of overheden. Belangrijk is dat het warmtebedrijf in dit geval voordelen moet bieden aan de leden, vennoten en/of aandeelhouders. Een logische vorm voor een warmtegemeenschap is een coöperatie. De vraag is wat je gaat doen met eventuele winst. Hoe ga je het geld terug geven?”

 

 

Techniek niet het probleem
Dat regelgeving verandert, daar is ook Valentijn Kleijnen van Energie voor Elkaar zich tijdens de tweede ronde van de paralelsessies van bewust. “Maar je moet vooral doorgaan, niet vertragen want in de warmtetransitie blijft de regelgeving veranderen.” De Wcw ziet hij niet als een bedreiging. “We zijn heel goed in staat om samen te werken met gemeenten. Maar er gaat wel wat veranderen omdat er heel veel regelgeving bij komt met extra kosten tot gevolg.”

In de praktijk merkt Kleijnen dat de techniek meestal niet het probleem is. “Technisch gezien lukt het meestal wel. Het sociale aspect is lastiger. Dat is per gemeente en per wijk overal anders.” De afgelopen tien jaar heeft Kleijnen veel geleerd met 35.000 aangesloten woningequivalenten. “De investering was nooit het probleem. De duurzame bron ook niet, hoewel er veel te regelen is. Het draait echt om risicoperceptie. Dat geldt voor de bewoner die je aan wilt sluiten, de politiek verantwoordelijke en de financier. Daarom zit de basis van succes op dit vlak in partnerschap en samenwerking, gecombineerd met een duidelijke bronnenstrategie.”

 

Succesfactoren energiecoöperaties
Els Struiving vertelt over warmtenetten in handen van burgers. “Zijn energiecoöperaties gedoemd tot amateuristisch gebrabbel of is het de sleutel tot het realiseren van warmtenetten? Tot nu toe zijn er eigenlijk pas drie energiecoöperaties in Nederland die daadwerkelijk warmte leveren. Wel staan er veel coöperaties in de startblokken.” De problemen en succesfactoren van deze coöperaties hebben veel overeenkomsten zegt Struiving aan de hand van drie voorbeelden: WG Ketelhuis, Eigen Warmte Balk en Caloriet. Wat deze initiatieven gemeen hebben: professionaliteit in de organisatie, betrokken bewoners, een goed verhaal, doorzettingsvermogen en een goede lokale samenwerking. Voorwaarden bij het groeien van energiecoöperaties zijn er ook, zegt ze. “Er moet toegang zijn tot geld en er zijn nog innovaties nodig op het gebied van kleine en middelgrote warmtenetten. Daarnaast kunnen de financiële en juridische positie van dit soort organisaties nog beter geregeld worden.”

 

 

Enthousiast over zonthermie
Solarthermie staat in Nederland nog in de kinderschoenen, vertelt Wim Mans van Innoforte even later in de vierde sessieronde. Hij legt uit waarom hij enthousiast is over deze warmtebron. “Zonthermie gekoppeld met seizoensopslag is een duurzame oplossing. Je moet warmte van de zon kunnen opslaan, om deze in de winter te gebruiken.” Daar zijn verschillende mogelijkheden voor, zegt hij. “PIT-storage, een grote kuil met water erin, is goedkoop maar neemt veel ruimte in beslag. Andere oplossingen zoals Hocosto en Ecovat hebben minder ruimte nodig, maar zijn duurder.”

In Nederland zijn twee grote projecten met zonthermie gerealiseerd, het Zonne-eiland in Almere en Dorkwerd in Groningen, vertelt Mans. “In Denemarken zijn er veel meer van dit soort projecten, 131 sites zorgen daar voor de verwarming van 80.000 woningen. In Nederland is dat toch wat lastiger, omdat we ruimtegebrek hebben.” Toch denkt hij dat het de moeite waard is te onderzoeken wat solarthermie kan betekenen in de Nederlandse situatie. “We denken dat zonthermie als oplossing goedkoper is dan individuele warmtepompen, maar het neemt wel ruimte in beslag. Het heeft stabiele kosten, daarom raken wij er steeds enthousiaster over.”

 

 

Samenwerking en gezamenlijke uitgangspunten
In de laatste sessieronde vertelt Maria Scholten van Atriensis over een van de belangrijkste punten uit het ambitiedocument Haalbare Warmtenetten. “Dat is het verbeteren van de samenwerking. Daarbij is het essentieel om de onderliggende belangen expliciet te maken. Onbekendheid met elkaars belangen zorgt voor vertragingen. Je moet er dus samen voor zorgen dat je inzicht krijgt in die belangen. Daarvoor moet je ze definiëren en vertalen naar uitganspunten.” Vervolgens kun je verder met het zandbakmodel, vertelt Benny Roelse van Fakton. “Dat is dealmaking aan de voorkant met deze gezamenlijke uitgangspunten. Maar voor men in de zandbak kan onderhandelen, moeten eerst alle lichten op groen staan. Gemeenten en woningcorporaties spreken af over hoeveel woningen het gaat. En is de strategie in orde? Als deze zaken akkoord zijn, kun je beginnen.”

Wat er mis kan gaan als niet over de uitgangspunten is nagedacht, vertelt Bob Oosterbaan van Ennatuurlijk. “In Limburg hadden we in principe een haalbaar project, maar doordat de uitgangspunten van de verschillende partijen niet helder waren, ontstonden er steeds nieuwe discussies. Ons basisrendement kwam bijvoorbeeld ter discussie, terwijl dat we dat echt wel nodig hebben. Het zijn juist die uitgangspunten die je vooraf moet vastleggen en waar je niet op terug moet komen.”

 

Wrap-up
En dan is het alweer tijd voor de wrap-up. Razende reporter Robin van der Sande laat zijn aftermovie van Congrestival 2023 tijdens deze finale al zien. Japikse merkt op dat de dag weer in een geweldige sfeer is verlopen en erg succesvol is geweest. De datum voor het Congrestival van volgend jaar is dan ook al bekend: 14 november 2024. Maar eerst nodigt hij iedereen nog uit voor de nieuwjaarsborrel op 11 januari in de Verkadefabriek in Den Bosch. Met een knal van het confetticanon sluit hij het Congrestival af en daarmee is het tijd voor de borrel.

 

Meer informatie:

• Bekijk de foto’s van het Warmte Congrestival.

• Bekijk de presentaties van het plenaire programma.

• Bekijk de aftermovie van het Warmte Congrestival.