Half juni is in Utrecht de ‘Positiekiezer warmtebedrijf voor gemeenten’ gepresenteerd. Het hulpmiddel, ontwikkeld door Platform31, BNG Bank en het NPLW, is een handig gereedschap voor gemeenten die met warmtenetten aan de slag willen, maar (nog) niet precies weten hoe.
Met de Wet collectieve warmte (Wcw) op komst zitten veel Nederlandse gemeenten met vragen over warmtenetten op hun grondgebied. De Wcw vereist immers dat publieke organisaties of warmtegemeenschappen een meerderheidsaandeel hebben in het warmtebedrijf. Dat levert vraagtekens op. Wil en kan ik wel een (grote) financiële investering doen? Kan en wil ik operationeel risico dragen? Het zijn kwesties met een flinke impact, financieel én politiek.
Daarnaast zijn er allerlei andere vragen, zoals rond de mogelijke invloed op de eindgebruikerskosten, de keuze van de warmtebronnen en de eventuele koppeling met andere opgaven dan de warmtetransitie. Niet minder belangrijk is de vraag of flexibel bijsturen mogelijk moet zijn, en – last but not least – of de kennis en capaciteit in de gemeentelijke organisatie wel in voldoende mate (of zelfs überhaupt) aanwezig zijn. Zeker nu gemeenten de komende jaren voor een flinke bezuinigingsoperatie staan, is die laatste vraag urgent.
Vragen
“In gesprekken met gemeenten stelden wij vast dat ze met al dit soort vragen zitten”, zegt Hannah Tullemans. Ze is projectleider Duurzaamheid bij kennisorganisatie Platform31, dat samen met BNG Bank en het Nationale Programma Lokale Warmtetransitie (NPLW) verantwoordelijk is voor de samenstelling van de Positiekiezer. Ook bij die organisaties kwamen veel vragen binnen.
De eerste hulp bij het beantwoorden van die vragen wordt gegeven door de Positiekiezer die heel helder is opgezet. In slechts zeven pdf-pagina’s leiden zeven vragen langs de belangrijkste hot issues rond de gemeentelijke rol bij de nieuwe Warmtewet. De vraag ‘Wil en kan je een financiële investering doen?’ kan bijvoorbeeld worden beantwoord met ‘Nee’, ‘Ja, een beetje’, ‘Veel’ of ‘Neutraal’. Uit het gekozen antwoord vloeien vervolgens handzame adviezen en tips voort. Invulvelden en doorklikmenu’s maken alles overzichtelijk in goed leesbare teksten.
Het gesprek beter voeren
Wie de zeven vragen heeft beantwoord, kan het gesprek over de gemeentelijke keuzes veel beter voeren. Belangrijke wensen en risico’s en de consequenties van de aandeelhoudersrol komen duidelijk naar voren. Ofwel: wie de moeite neemt om de vragen door te nemen, krijgt inzicht in de startsituatie, de afwegingen en het handelingsperspectief, plus concrete aanknopingspunten voor het gesprek in de interne organisatie en het gemeentebestuur.
Tullemans: “Aan de hand van de vragen kun je dus je gedachtevorming over de warmteopgave goed structureren. Het geeft houvast. Daaraan bestaat een duidelijke behoefte.” Bij de samenstelling hebben Tullemans en haar collega’s commentaar op een eerste proefversie verwerkt. “Ook zijn klankbordsessies gehouden om de antwoorden nog scherper te krijgen.”
342 gemeenten
Nederland telt 342 gemeenten. Niet elke gemeente is even ver met denken over een mogelijk warmtenet (of heeft er al een) en/of zit met dezelfde vragen. De Positiekiezer speelt daarop in. Hannah Tullemans: “In de antwoorden vind je nuanceringen terug voor grote of kleine gemeenten. Maar het instrument is opzettelijk algemeen gehouden om de toegankelijkheid te waarborgen. Het moet niet te ingewikkeld worden. We hebben bewust gekozen voor de grote lijn.”
Tijdens de presentatie van de Positiekiezer op 12 juni 2024 (de zogenoemde Impulsdag) gingen enkele gemeenten al aan de slag met het nieuwe gereedschap. De eerste ervaringen stemmen positief. Zo zei Marianna Fuchs (gemeente Den Haag, adviseur energietransitie) de Positiekiezer te gebruiken om in gesprek te gaan met het kernteam van ambtenaren dat op strategisch niveau nadenkt over de Haagse warmte-aanpak. De Haagse gemeenteraad heeft in februari 2024 gestemd vóór een gemeentelijk warmtebedrijf, zodat de gemeente Den Haag zich moet bezinnen op haar rol in een publiek warmtebedrijf.
Yvette Bellens (Gemeente Heusden) zit in een andere positie: Heusden zoekt naar een samenwerkingsovereenkomst met een bewonerscoöperatie, de warmtepartner en de woningcorporatie voor de gezamenlijke opzet van een warmtenet. De Positiekiezer helpt haar bij het ontwikkelen van modellen voor zo’n lokaal warmtebedrijf. Op de Impulsdag bleek verder dat ook burgerinitiatieven de Positiekiezer dankbaar kunnen gebruiken in hun overleg met de gemeenten. Het gereedschap kan dus worden ingezet aan verschillende kanten van de overlegtafel.
“Sinds juni hebben we nog meer positieve reacties ontvangen”, zegt Hannah Tullemans. “Nu gaat het erom dat dit instrument een bredere bekendheid krijgt.” Mogelijk dat de onduidelijkheid over de invoeringsdatum van de Wet Collectieve warmte hierbij een rol speelt; de eerder gecommuniceerde datum van inwerkingtreding van 1 januari 2025 lijkt niet langer realistisch. De invoering is nu afhankelijk van de snelheid van de behandeling door de Eerste en Tweede Kamer. Als de wet er eenmaal komt, ligt de Positiekiezer in ieder geval op tafel.
Meer informatie:
Auteur:
Edwin Lucas
Edwin Lucas
